و از امروز تا فردا
هويتي فاسد و تباه ، کالبدی بی جان در نگاهِ آفتاب
اکنون قرن ها و سده هاست
که از دفنِ مرده گانِ خويش سر باز می زنيم
- دخمه ها و كركسان گواهمان -
افسانه یِ تکراری سنگی ، چشم بستن و تن زدنی لجبازانه
که ريشه در غروری کور دارد
و يادگاری از فرِکيانی در ناخودآگاهِ اين قوم است
قبيله ای که هنوز پيامِ آميزش زمان را درنيافته
و انگار نمی بيند که چگونه : انسان بر دو پایِ خويش مي ايستد
نسيمِ خوشِ معرفت ، بر گستره یِ هستی لبخند می زند
آزادی و آگاهی
- اين تنها دريغ شده ی هزاره هایِ رنج انديش و به خون نشسته -
به آدمی باز می گردد
*
اکنون اين تاريخ نيست که تکرار می شود
بلکه تجربه یِ نامکررِ محرومان ، از خويشتن است
" شامگاهِ بتان " فرا رسيده و قهرمانان ، دلقک هائی دست آموزند
واژه ها ، تهی از معنایِ خويش
وديگر هيچ چيزی ، آن نيست که بايد باشد
دست هايِ همه پوچ ، پلشتي ، فساد و بيماری
- حتا - واژه گانی نيستند كه " عمقِ فاجعه " را روايت کنند
*
امروز ديگر چيزی ناگفته نيست
مرزها در هم ريخته و جنگ با ديروز در گرفته
اکنون هر اصلی را ، به بهائی می فروشند
دروغ و فريب ، به آشکاری رخ نموده است
دکان هایِ پوچی کالایِ مصرفی و مسمومِ قدرت را
به تماشا ، صف می آرايند
و گران مندترين حقيقت هایِ مجعولِ ديروزين
به کمترين پشيزها سودا می شوند
و گم گشته قوم
رها شده ، در منجلابِ حقارت هایِ بيمارگونه
هم چنان " به انتظارِ نجات بخشی است "
" تا کودکان را ، در راهِ مدرسه دست گيرد " (1)
*
اكنون قماربازان بانک می خوانند
تمامیِ دست ها ، رو شده
برگ های آخر به بازی می آيند
تا پوچی و فريب را ، کرکسان و کفتاران
برلاشه های خويش ، به جنگ برخيزند
و " شامِ آخر " به بامدادِ سپيده پيوندد
ــــــــــــ
(1) بيت خودی است .
*
شعری از دفتر : " شرح دقيق فاجعه " / ايران : 1383 گشوده تا کنون .

اصلاحات در خاورميانه و جهانِ اسلام
(2)
مجموعه ی : انقلاب فرانسه پس از جنگ هاي مذهبي اروپا ، مبارزات سياهان امريكا و جنگ های استقلال طلبان و آزادی خواهان درآن قاره ، هم چنين ديگر نهضت های آزادی بخش در آسيا و اروپا ، هم زمان با دست يافتن بشر به الكتريسته و صنعت و تكنولوژي نوين – يعنی طلوع قرون جديد - را ، بايستی منشأ تحول بشر و ظهور عصر خِرد و ارتباطات در جهانِ كنوني به شمار آورد .
اعلاميه هاي حقوق بشر و انقلاب فرانسه ، برخوردار از زمينه ها و شرايطی که صنعت و تكنولوژي نوين ( در قرون جديد ) ايجاد کرده بود ، حركتي را آغاز نمود كه صد سال بعد انساني كاملا متفاوت با قرن 17و18 آفريد و بشريت راهي را پيش گرفت كه با سرعت و قدرت به سوي كشف نادانسته ها طيِ طريق كرد و به بزرگ ترين نقطه ی عطف خويش در تاريخ تمدن بشری دست يافت . از آن جا که اين مدنيت و انسان ، برتر و مقتدرتر و جوان تر وآگاه تر از انسان ادوار پيشين بود ، توانست شناختِ آگانه یِ خود را برهر نگرش سنتي تحميل نموده و گريز از آن را ناممكن سازد . به صورتی که امروزه تنها در يك فرض مي توانيم از فرهنگ و تكنولوژي مدرن فرار كنيم و از تأثير آن در امان بمانيم وآن هم هنگامی است كه دورِ خودمان را ديوار آهني بكشيم و دور از هر گونه آگاهي و بهره ای از فرهنگ و تمدن بشري ، بر اساسِ روشِ خويش ، منفرد از تمامیِ جهان زندگي كنيم . ( البته اگر چنين فرضی در دنيایِ ارتباطات کنونی ممکن و قابلِ تحقق باشد ) .
روسيه پس از جنگ جهاني دوم و در دورانِ جنگِ سرد ، هر روز بيش از پيش حلقه یِ به اصطلاح نفوذ ناپذيرِ خود را استوارتر ساخت و از تأثير فرهنگ غرب ، به پشتِ ديوارِ آهنين و لاك دفاعي خود پناه برد ، اما ديديم که درعين حال نتوانست از تأثير ارتباطات در دنيای مدرن ، در امان بماند و نماند و سرانجام نيز هنگامي كه احساس كرد فرار از اين فرهنگ وتمدن ممكن نيست ، به ناچار سر فرود آورد و اندک اندک ديوارهای دو بلوک فرو ريخت و دنيايِ سنتي وحاکميت های متمرکز دولتی و غير دموکرات ، در برابر نظمِ نوينِ جهاني پس نشست . به همين دليل است که فروپاشي اتحاد شوروي – به عنوان سمبل جهان کهن – همواره نقطه یِ عطف بزرگي در جنبش اصلاح طلبي جهانی به شمار می رود و خواهد رفت .
اگر در طليعه یِ قرون جديد ، صنعت و تكنولوژي مدرن ، انديشه و نگرشی آفريد که بشريت را به تجديد نظر در تمامي دانسته هايِ پيشينِ خويش فرا خواند و عصر دانش و سرعت و رفاه فرا رسيده ، انسان هايِ بزرگ برخاستند وكارهاي بزرگ كردند و دنياي نوينِ علم و صنعت درهاي خود را به روي جهانيان گشود ، در زمانِ حاضر نيز فروپاشي اتحاد جماهير شوروي ، چنين نقشِ آفريننده ای را درجهانِ سنتي و حاكميت هايِ تماميت گرا - به ويژه خاور ميانه و جهان اسلام - ايفا كرد ، چنان که بي جا نيست اگر فروپاشيِ اتحادِ شوروي را ، سرآغازی مؤثر و تعيين كننده در جهانِ کنونی به شمار آوريم .
دنياي نوين – بخواهيم يا نخواهيم - راه را بر هركج انديشي ، خرافه پرستي ، يك سونگريِ مستبدان ، خشونت و الزام و اجبار نسبت به مجموعه اي از جهان بينی ها و قراردادهای جزمیِ از پيش داده شده و ديکتاتوری هایِ رنگارنگ بسته است ، چنان كه اين فرهنگ و نگرش خود را- به حق- برتماميِ فرهنگ ها و شناخت ها تحميل خواهد كرد و به زودي اين مولودِ ميمون ، سرور جهان گرديده و هر مقاومتي دربرابر خويش را در هم خواهد شكست . اين چنين شرايطي گر چه همواره در بستر تاريخ بشر ساري و جاري بوده ، ولي به صورت حاضر مي توان گفت : پس از فروپاشي اتحاد شوروي و بلوک شرق – به طور جدی - آغاز گشته است .
اما در بستر تاريخ اسلام ،گرچه حركت ها و جنبش ها و نگرش هاي اصلاح طلبانه بي ارتباط با شرايط بيروني و جهاني نبوده و هميشه عوامل بيگانه و موقعيت هاي تحميلي ، آن شرايط را خلق كرده است ، اما در هرحال ملل مسلمان از تاريخچه و فرهنگي متفاوت برخوردار بوده و جنبش ها و حركت هاي فكري در بين مسلمين ويژگي هاي خاصِ خود را داشته است و دارد .
در بستر تاريخ ِ جوامعِ اسلامي همواره ” عرفان ” گريز گاهي بوده است كه دانشمندان و متفكرانِ مسلمان ، انديشه هاي نو و اصلاح گرايانه يِ خويش را در قالب آن بيان كرده اند ، اما در عين حال انديشه یِ اصلاح ديني به صورت انتزاعی و مجرد ، همواره وجود داشته و باقی مانده و در مجامعِ اندكي مورد بحث و نظر قرار گرفته و در واقع – شايد - نوعي بيماريِ خاصِ روشن فكران اين جوامع بوده است .
شخصيت هايي چون مولوي و حلاج و ابن سينا و ابن عربی و ديگران و ديگران ، از خواصِ جوامع خويش بشمار آمده و همواره نزد توده يِ عوام به بي ديني و الحاد و زندقه متهم بوده اند و جز در مقاطعِ مشخص ، حتا امكانِ بيانِ انديشه هايِ خويش را نداشته اند . درطول تاريخ اسلام ، انديشه هاي اصلاح طلبانه همواره درتئوري ها وكتاب هايِ تاريخ و بررسي هايِ اجتماعي ، به صورتِ نهضت هايِ خواص و در ذهنيت هايِ خاصِ ايشان جايگزين بوده و هرگز به صورتِ جنبش يا نگرشي ملموس و همه گير در نيامده است .
صاحبان آن انديشه ها ، افراد خاص و معدودی بوده اند و همان اقليت نيز همواره مطرود جامعه ، يا با عناوين ملحد و كافر و باطني و قرمطي و بابي و بهائي و چه و چه يِ ديگر ، چوب و چماقِ تكفير را تحمل كرده ، يا چون حلاج و افشين و آرش و بابك و ديگران و ديگران ، دست و پا بريده و بردار شده اند و يا در گوشه هاي انزوا زيسته و به هدر رفته اند . بسياري نيز - ناچار - به دربارِ امير و حاكمي پناهنده شده اند و تحت تأثير قدرتي خودي يا بيگانه ، نيمه جانِ خويش را مصون داشته اند .
البته موضوع روي آوردن دانشمندان ، فلاسفه و انديشمندان جوامع مسلمان به دربارها و مراكز قدرت ، دلايل فراوان ديگر نيز داشته است كه در جايِ خويش موضوعي مستقل و قابل بررسي است ، اما به طورِ كلي مي توان از عواملي مانندِ انحصارِ دانش و قدرت به طبقات حاكمه و خواصِ قدرتمندِ سنتی را ، از عللِ روي كردِ روشن فكران ، به دربارها و مراكزِ قدرت و حتا بيگانه گان دانست . اما عين حال فراوان بوده اند انديشمندان و روشن فكراني كه نتوانسته اند شرايطِ درباري را برتابند و خواسته و ناخواسته ، با حاکميت ها و جوامع خويش درگير شده اند و سرانجام نيز سر بر اين راه و کار نهاده اند .
اين است كه انديشمندان و به اصطلاح دگرانديشان - در شرايط گوناگون - نسبت به بيان انديشه و نظرخويش آزاد نبوده اند و در طول تاريخ همواره محکوم به انزوا بوده ، يا خود را در ظواهر و نقاب های گوناگون پوشانده اند و دراين ميان عرفان بهترين و نزديك ترين پناهگاه و گريزگاه برايِ اين دسته از روشن فكران در جوامع اسلامي بوده است .
به طور كلي انديشه هاي اصلاح طلبي در طول تاريخ اسلام ، حركتي جدا ازجامعه و نگاهي فردي و گاه حتا نوعي كفر و الحاد و زندقه به شمار آمده و - جز در شرايط يا جوامعِ خاص - كمتر امكانِ ظهور و بروز داشته و همواره از طرفِِ اكثريتِ نادان و جوامعِ سنگ شده و خواب گرد ، سركوب گرديده است . از قتلِ عامِ مزدكيان به مباشرتِ انوشيروانِ بيدادگر و مُغانِ زرتشتي ، تا بابي كشي هایِ عصرِ ناصري ، نمونه یِ آشکاری از اين روندِ سرکوب است . ترجيع بندِ معروفِ سيد اشرفِ گيلاني – معروف به نسيمِ شمال – را هنوز از ياد نبرده ايم كه چه خوب گفته است : ( ايها الناس بگيريد كه اين هم بابي است ) ...
اگر جنبش هاي وهابي يا سنوسي در عربستان و الجزاير و ليبي و سودان ، اندك امكانِ رشدي يافتند ، شرايط خاصي سبب اين موضوع بوده و عموميت نداشته است . بگذريم از اين كه آن جنبش ها اصول گرا بوده اند و از احيايِ سنت هايِ پيشين و بازگشت به اصول نخستينِ اسلامي ، سخن مي گفته اند و نگاه آن ها رو به اصلاح و رشد نداشته است .
پس از زوالِ خلافتِ عباسيان به وسيله يِ مغول ديگر حاكميتِ اسلامي يا حتا حكومتِ مسلمين ، درهيچ جايِ گيتي به صورتِ عقيدتي و مكتبيِ آن هرگز تشكيل نشد ، مگر زماني كه دو حاكميت تحتِ عنوانِ اسلام ، يكي اسلامِ اكثريت و به اعراب سني كه به وسيله يِ تركانِ عثماني در قلمروِ تازيانِ اهلِ سنت شكل گرفت و ديگري حاكميتِ شيعيان كه در عصر صفويان در ايران پايه گذاري شد و تعادل سياسی در جوامع اسلامی خاورميانه و شرق مسلمان را تأمين کردند و جز اين دو پس از قرون اوليه يِ اسلامي تا دورانِ معاصر ، ديگر اسلام و مسلمين هيچ گاه فرصت حاكميت نيافتند و تنها همين دو نمونه ي تاريخي را مي توان به عنوان حاكميت اسلامي معرفی کرد .
البته گروه هاي مذهبي و مسلمان در شرايط و مقاطع خاص تاريخي ، پيروزي هائي بالنسبه اي به دست آورده اند و همانند فاطميان در مصر يا امويان دراندلس ، حاکميت هایِ عربی و اسلامی تأسيس و اداره کرده اند ، اما چيزي كه مي توان آن را به صورت تجلي يك مكتب و حكومت مكتبي – يا حتا حكومت پيروان يك مكتب - نام برد ، تنها همان دو نمونه از سني و شيعه در دو بخش از قلمروِ مسلمين است كه حاكميت صفويان از نوعِ شيعه و ايرانی آن و حاكميت عثمانيان از نوعِ سني و عرب مسلمان بوده است . حالا در اين حاكميت ها چقدر عنصرِ قومي دخالت داشته و چه اندازه عنصر مذهب و آن حاكميت ها به چه صورتي اعمال گرديده و چه تأثيرهائي ازيكديگر پذيرفته اند ؟ خود بحث و تحليلي مستقل را مي طلبد و از حوصله يِ موضوعِ حاضر خارج است .
مطلبي كه در اين جا خوب است يادآوري شود : وجودِ خصلت هاي ايراني در نوعِ شيعييِ حكومت ديني و غلبه يِ خصلت هاي عربي درنوعِ سني حكومت ديني و اسلامی است . چنان که در هر دويِ اين حاكميت های به ظاهر اسلامی ، خصلت هاي عرب و عجم - يعنی ايراني و تازي - كاملا آشكار و قابلِ تأييد و تصديق است .
در تعريفِ هر يك از اين دو حاكميت و اين كه آيا حكومتِ اسلامي بوده است يا حاكميتِ مسلمين ؟ يا چه اندازه به اصول و مباني اسلام نزديك بوده ؟ و چه ويژگي هايي دراين رابطه داشته است ؟ خودش بحثِ مستقلي است كه جداگانه بايستی مورد بررسي قرار گيرد و مشخصه هاي اصلي و فرعيِ هر يك معرفي و تبيين شود ، تا حدودِ تصديق عنوان حاكميت ديني در جوامعِ ياد شده شناخته گردد .
در هر حال : هم زمان با انقلاب كبير فرانسه وانقلاب صنعتي و ظهورتكنولوژي و عقلانيت در برابر ايدئولوژي هاي جزم انديش و ذهني ، هر دو حاكميت سني و شيعي يادشده ، سرانجام به انحطاط و زوال كشيده شده اند . حكومت صفويان پيش از آن و امپراطوري عثماني با شکستش در جنگ اول جهانی و شايد بتوان گفت تحت تأثير جوامع صنعتی و دمكرات – به ويژه انقلاب كبير فرانسه - به اين انحطاط و زوال گراييدند . در چنين شرايطي و تحت تأثير دست آوردهایِ تمدن مدرن بوده است كه مباحثی چون حكومت اسلامی و حاكميت مسلمين و شناخت و تعريف سلسله های سياسي ديني بوجود آمده ، يا امکان طرح و بررسی يافته اند .

ادامه دارد

شبي در خواب ديدم ، مصطفا در چاهِ كنعان است
و ديگر روز ديدم ، گله هاي خر به ايران است
به چوپانيِ گاوان ، خويش ديدم موسيِ عمران
امامِ جمعه اي ديدم ، كه از مسجد گريزان است
همه در پرده پوشاندند گل هايِ بهاري را
ميانِ كوچه ها ديدم ، كه شيخي باده گردان است
به روزِ جمعه بگشودند ، درهايِ دبستان را
به تابستان عيان ديدم ، كه سرمايِ زمستان است
تماميِ ماهيان در ساحلِ اروند رقصيدند
سه ميليون خوك ديدم ، در خيابان هايِ تهران است
خراسان در عزايِ حضرتِ ابليس گريان بود
صفای رشت را ديدم كه روز و شب چراغان است
پنجشنبه 25/11/80 - تبس
شعری از دفتر : " شطحيات " / تهران : 1380 گشوده تا کنون .

خاورميانه ، بنياد گرائی ، استبداد و نفت
سرانجام پس از يک ماه - جنگی که گفته می شد برایِ سه هفته و با چشم اندازهایِ پيروزیِ بسيار پيش بينی شده است – سازمان ملل متحد آتش بس بين اسرائيل و حزب الله لبنان را برابر قطعنامه ی 1701 شورای امنيت ، از ساعت 5 بامداد دوشنبه 14 اوت تصويب و اعلام نمود . اين قطعنامه که به پيشنهاد فرانسه و با پشتيبانی اروپا و امريکا همراه بود ، مورد موافقت دولت هایِ لبنان و اسرائيل قرار گرفته و در مجلسِ ملی اين کشور نيز تصويب شد .
ظاهرا اجماعِ جهانی بر پشتيبانی از اين قطعنامه و اجرای دقيق آن وجود دارد – هم چنان که در عمل ديديم از ساعت 7 بامداد دوشنبه آتش بس - پس از 34 روز نقض و جنگ - دوباره برقرار و خروج سمبلیک نيروهایِ اسرائيلی و بازگشت هم زمان آوارگان آغاز شد . قرار است 15 هزار نيرویِ حافظ صلح از اين سازمان جهانی – که بيشتر آن ها را سربازانی از اتحاديه ی اروپا تشکيل خواهند داد – در کنارِ ارتش لبنان و بعنوانِ نيروی پاسدار صلح سازمان ملل ، جای گزين ارتش اسرائيل و حزب الله لبنان در جنوب و مناطق مرزیِ اسرائيل با لبنان گردند . هم چنين اتحاديه ی اروپا تصميم به ميانجی گری بين کشورهای درگير را دارد و برای حل کشمکشِ باريکه ی غزه نيز تلاش خواهد کرد .
اما هم چنان که نخست وزير انگلستان گفته است استقرار اين آتش بس – ظاهرا به معنایِ اجرای اين آتش بس – کاری بس دشوار می باشد و بايد ديد که در عمل چه پيش خواهد آمد و معادلات آينده کار را به کجا خواهد کشيد . اما در عين حال تمامیِ صلح طلبانِ جهان - همانند رئيس جمهور امريکا - اميدوارند که به زودی صلحی پايدار در منطقه ی خاورميانه شکل گيرد و برآيد و جنگ و جنگ طلبی - برایِ هميشه - از ذهنِ بشريت رخت بربندد . قرن 21 جز اين نمی تواند پيامی داشته باشد و نخواهد داشت .
بالغ بر 40 سال است که منطقه یِ خاورميانه همواره درگير جنگ هایِ گوناگون بوده و اعراب و اسرائيل نتوانسته اند با به رسميت شناختنِ کشور مستقل فلسطينی برای فلسطينيان و موجوديت اسرائيل از آن سو ، در کنار يکديگر امروزين و انسانی زندگی کنند .
اما آن چه که جنگِ يک ماهه یِ اخير را ، با جنگ های 41 سالِه ی گذشته متفاوت می سازد ، نقش و جايگاهِ ايران و سوريه در اين معادله و عمل کردِ کشورهای عربی در برابرِ آن می باشد . جنگی که از سویِ سياست مدارانِ خاصی ، می رفت که به فاجعه ای بشری تبديل شود ...
خلعِ سلاحِ حزب الله و تغيير شکل دادنِ آن به يک حزب سياسی چيزی نبود که در اين قطعنامه موردِ تاکيد قرار گرفته باشد ، پيش از آن که حزب الله و اسرائيل آتش بس را نقض کنند و جنگِ يک ماهه یِ گذشته صورت گيرد ، خلع سلاح حزب الله و بازگشت اسرائيل به مرزهای بين المللی جريان داشت و برابر قطعنامه ی 1559 از تصويب سازمان ملل نيز گذشته بود .
به قدرت رسيدن حماس و قطعِ کمک هایِ غرب و رشد اسلام گرائی در منطقه یِ خاورميانه در چند ماهه ی اخير نيز ، جزيی از جريانِ توافق هایِ پيشين بودند . اما موضوعی که دستِ کم 5 سال است منطقه را درگيرِ خويش دارد ، آن است که هنوز کشورها و حاکميت هائی هستند که نمی خواهند باور کنند عصرِ جنگ به سرآمده و اکنون انسان با واژه و دانش سخن می گويد .
مناقشه ی اعراب و اسرائيل 41 سال است ادامه دارد . اما جنگی که در يک ماهه ی گذشته بينِ حزب الله و اسرائيل درگرفت ، از گونه ای متفاوت و با مفاهيمِ ديگر بود . چنان که رهبران اعراب - انگاری پيش از همه - سرانجام موضوع را دريافته بودند و درصدد پيش از گيری از وقوع فاجعه بودند و برآمدند .
هرچند حزب الله و حماس - هنوز و هم چنان - از حمايت جمهوری اسلامی ايران برخوردارند و متقابلا نيز، همواره رهبران ايران را پدران معنوی خويش شمرده و يافته اند و هرچند جنوب لبنان و بيروت و جبل عامل و مناطق بسيار ديگری از لبنان شيعه نشين هستند و به جمهوری اسلامی وفادارند و رقابتِ ايران و عربستان در مناقشه یِ اعراب و اسرائيل ، با دستِ کم دو دهه سابقه ، در اين اواخر تا حدودی وزنه را در جهتِ ايران سنگين کرده بود ، اما انگار آشکار بود و گشت که حتا تندروترين ايشان – يعنی حزب الله و حماس – هم سرانجام و در بزنگاه هایِ سياسی تعيين کننده ، در مجموع خود را در پيکره یِ جهانِ عرب می بينند ، نه در چارچوبِ اسلام و شيعه ... يعنی اين که : در مناقشه و بحثِ تاريخیِ قوميت و اسلاميت ( که سابقه ای دويست ساله در منطقه دارد و اوج آن در مصر و لبنان و شام و عراق ، هم زمان با فروپاشیِ امپراطوریِ عثمانی گذشته و پس از سرنگونیِ سلطنت در ايران ( 1979 م ) و رویِ کارآمدنِ انديشه یِ حکومت اسلامی شکلی ديگرگون گرفت ) اکنون پس از دو دهه ، دوباره به نقطه یِ اوج تاريخی ديگری رسيده است .
به عبارت ديگر : تجربه ای که در عراق به دست آمده بود و ديديم که مجاهدين انقلاب اسلامی عراق ، هرچند تأسيس و موجوديت و حمايت مالی و تسليحاتی و تبليغاتی خويش را مرهون جمهوری اسلامی بودند ، اما به محض اين که آقای حکيم پايش را از ايران بيرون گذاشت و موضوع جدی شد - علی رغم تدارکِ استقبالی به آن عظمت - سخن از " جمهوری لائيک " گفت و تکرار نسخه یِ ايران را در عراق تقاضا نکرد . ساير روحانيون مقيم نجف نيز به هم چنين ... يعنی که دوستان به جایش راه خويش را رفته اند ...
اين موضوع - به نحوی ديگر - در جريانِ جنگ يک ماهه یِ گذشته یِ حزب الله و اسرائيل خود را نشان داد و ديديم که با تمامی وابستگی های حزب الله و حماس به ايران و حمايت هایِ معنوی و غيرمعنوی از ايشان ، بازهم اولين کسی که قطعنامه یِ شورای امنيت را تأييد کرد شيخ حسن نصرالله بود و دولت لبنان و سپس کابينه یِ اسرائيل .

و اما تمامِ اين ها يک معنا دارد و آن هم اين که : خاورميانه به دليل نفتِ فراوان و تسلط و اتکایِ قدرت ها و حاکميت هایِ آن به اين انرژی گران بها و ساير ذخاير ملی ، ديکتاتورخيزترين مناطق جهان و اکنون به انبارِ باروتِ جهان بدل شده است . از شاه و شيخ و شحنه و آل فلان و سلطان بهمان ، همه و همه براثر اتکا و تسلط بر درآمدهایِ سرشارِ نفت ، قدرتِ منحصر و باندهایِ خاص خود را داشته اند و توانسته اند با تکيه بر انرژی مطرح ، سال ها و قرن ها ملت هایِ خويش را در فقر و تبعيض و تنگ دستی و انقلاب و کودتا و جنگ و بنيادگرائی و اسلام گرائی و عرب گرائی و عجم گرائی و هزار و يک جور گرائی و گرائی و گرائی و گوناگون بدبختی و بيچاره گی و ذلت نگاه دارند و ملت هایِ خويش را ، برده و استثمارشده یِ خود بخواهند و بسازند . به همين دليل نيز ، هر کس در 200 ساله یِ گذشته بر هر منطقه از خاورميانه به هر حيله و شکلی مسلط شده است - هم در آغاز- با منابع ملی اين کشورها و به ويژه نفت ، چون ملک شخصی خويش برخورد کرده و خود و باندش ذخايرِ ملی و منابع طبيعی اين کشورها را به سان اموالی ناگهان و همين يک بار يافته ، به بادِ غارت گرفته اند و - در همان حال - به قدرتِ نفت ، بر سرنوشت و زندگیِ مليون ها انسان حکومت و سلطنت کرده اند .
و چنين است که منطقه یِ پيامبرخيز و فرهنگ سازِ خاورميانه ، با افزايشِ متأخر و بی سابقه یِ قيمت نفت ، يک بار ديگر در آستانه یِ قرن 21 ميلادی ، بشکه یِ باروتِ جهان گشته است و با تسلطِ حاکميت هایِ غيرمردمی و اولويت داشتنِ مصالح و منافع خواص در برابر نوعِ مردم ، هر آن انتظار می رود که در اثر اشتباهِ يکی از طرف و باندهایِ درگير ، فاجعه یِ جهانی ديگری در قرن 21 ميلادی به وقوع پيوندد و تکرا شود . به ويژه که اکنون خاورميانه و آسيایِ نزديک ، سرشار از بمب هایِ اتمی و ظرفيت هایِ قابلِ انفجارِ ديگر است و اين بهائی است که غربيان بابتِ سال ها ديکتاتور پروری و حمايت از باندهای فاسد قدرت و سرکوبِ مردم منطقه در دوران جنگ سرد می پردازند .
اما به باورِ من : وقت آن رسيده است که يک بار و برایِ هميشه ، منابع و ذخايرِ ملیِ اين کشورها و به ويژه نفت – به دليلِ سرشاری و حساسيت و قيمت و اهميتِ آن در جهانِ معاصر– از دستِ دولت ها و حاکميت ها گرفته شود و به ملت ها باز گردد و در جهتِ منافعِ ايشان ، توسط نهادی مستقل از هر حاکميت و دولتی و کاملا تحت اداره و نظارتِ مستقيم ملت ها قرار گيرد ، تا يک بار برایِ هميشه ، به اين ديکتاتور پروری و استبداد و تهديدِ منافع عمومی در منطقه و جهان خاتمه داده شود . راهی جز اين نيست و خواهيد ديد که سرانجام تمام راه ها به رم ختم شده است .
از يک سو در حرکت های بی سابقه و امروزين ، پس از شصت سال جنگ سرد ، رئيس جمهور امريکا و نخست وزير انگلستان ، خود ناروا بودنِ تحميلِ ديکتاتورها بر مردمانِ کشورهای درگير و غير درگير در اين دوران را تأييد می کنند و از سوئی ديگر فريادِ بنيادگرائی ها بر می خيزد و در هر دو طرفِ ماجرا ، هستند کسان و قدرت هائی که می توانند با دامن زدن به موضوعات پيش پا افتاده و غيرِ واقعی ، ترقه یِ جنگ را در منطقه ی خاور ميانه به ترکانند و اين - نه اگر بازی سياست - کاری بس بيهوده و ضد بشری و شگفت ( و شايد هم آفريننده ) و دگرگون کننده و اما به هر حال ، فاجعه ای غير قابل پيش بينی و نابخردانه خواهد بود ...
و اما سرانجام آن چه مايه یِ خرسندی است ظهور و حضورِ انسانی خردباور و زندگی شناخته و مدرن ، بر گستره یِ کنونی خاک است که می خواهيم باور کنيم به هرحال خواهد توانست صلح و دوستی را بر جهان حاکم سازد و در جهتِ تفويض قدرت به مردم و محوِ دولت ها عمل کند .
اميدواريم و به اميد آن روز زنده ايم ...

والتمام

روايتی ديگری از مولوی بلخی

حيلت رها کن عاشقا ، ديوانه شو ، ديوانه شو
واندر دلِ آتش درآ ، پروانه شو ، پروانه شو
غزلِ 341 مولانا – از گزيده یِ شفيعی
و با ادایِ احترام به هر دو بزرگ نام

حيلت رها کن مولوی ، ديوانه شو ، فرزانه شو
واندر لب بستان درآ ، برگِردِ گّل پروانه شو
هم خويش را تو خويش کن ، هم هرچه بّت ويرانه کن
با آن که عشق آموختی ، هم خانه شو ، هم خانه شو
پّر کن فضایِ سينه را ، از کينه یِ ضدِ بشر
آن گاه شّسته جام را ، پيمانه شو ، پيمانه شو
بايد که خود آدم شوی ، تا لايقِ مريم شوی
گر سویِ انسان می روی ، مستانه شو ، مستانه شو
هشيارتر مستِ جهان ، هم صحبتِ گيسوی او
پست و بلندِ جام را ، دّردانه شو ، دّردانه شو
چون از زمين گشتی سوا ، آن جایِ تو شد در هوا
چيزی شدی چون ديگران ، افسانه شو ، افسانه شو
قفليد مر انديشه را ، بّت گشته بر دل هایِ ما
مفتاحِتان امروزيان ، دندانه شو ، دندانه شو
گويد حکيمی مر تو را ، بشنو لسان الپشم را
دامی و مرغ از تو رُمُد ، رو لانه شو ، رو دانه شو
گر چهره بنمايد صنم ، پّر شو از او چون آينه
وُر خويش ديدی در کلم{ ازسر بگو تا هر قدم } کاشانه شو ، کاشانه شو
تا کی صليبی چون رّخی ، تا کی پياده کم تَکی ؟
تا کی وزيرِ کژ روی ؟ فرزانه شو ، فرزانه شو
شکرانه دادی خويش را ، از تحفه ها و مال ها
هِل مال را ، جان را بِده ، شکرانه شو ، شکرانه شو
يک مدتی اَر کان بّدی ، يک مدتی حيوان بّدی
يک مدتی خود جان شدی ، جانانه شو ، جانانه شو
ای ناطقِ بر بام و در ، تا کی روی ؟ در خانه پُر
گفتِ زبان را ترک کن ، بی چانه شو ، بی چانه شو

*
شعری از دفتر : " روايت هایِ تازه یِ شاعران " / م . ر . زجاجی . ايران : منتشر نشده تا کنون .

من و وبلاگِ نگاه
( 2 )
در سرآغازِ سه ساله گیِ اين وبلاگ ، دوباره خود را بر آن می بينم که تنها : نوعِ نگاه و برخوردم را با دنيایِ مجازیِ اينترنت و به ويژه " وبلاگِ نگاه " توضيح دهم .
گمان نمی کنم که امروز بر هيچ متأملی پوشيده باشد که ايرانيان و فارسی زبانانِ کنونی- چه در ايران و چه خارج از جغرافيایِ جمهوری اسلامی – از پديده یِ اينترنت و وبلاگ بيشتر به عنوانِ نوعی فعاليتِ سياسی و فرهنگی استفاده می کنند و نه چيزی ديگر ... و اما ... وبلاگ و اينترنت برایِ ايرانیِ داخل و خارج از کشور ، دو معنایِ متفاوت بل متضاد دارد ... برایِ کسانی که از تمامیِ امکاناتِ گفت و گو محروم بوده و هستند و نمی توانند نظرشان را در هيچ محفلِ عمومی و خصوصی بيان کنند ، نه دستشان به روزی نامه ای بند است و نه به هيچ شبکه یِ ويزويزيونی ، نه تريبونی به گفت و شنيد دارند و نه حاضرند در سطحِ عمومی و هم رنگِ جماعت بنويسند ، نه جزء دار و دسته ای بوده اند و هستند که بتوانند در يک گوشه و کناری ، سرِ خود را به کتاب خانه و دانشکاه و فلان و بهمان مؤسسه یِ فرهنگی و تحقيقاتی بند کنند ، نه اهلِ زد و بندهایِ معمول در ادوارِ سلاطينِ سوزنده گی و اصلاحات بوده اند ، تا زاد و توشه ای برای زندگی کردن در ييلاق و قشلاقی- به ماهي گيری و مطالعه - داشته باشند و نه از جنسِ دلالی و قصابی بوده اند ، تا پشتِ ميزکی مهر بزنند و امضا کنند و نه و نه و نه .... نه به دادی و نه بيدادی ...
برایِ کسی که از 12 تا 53 ساله گی اش همواره به نگاهی انتقادی در محيطش نگريسته و تلاش برایِ آينده یِ بهتر از همان آغازِ کودکی با او بوده و براساسِ ايمان و سپس باورِ خويش ، صادقانه زيسته است و به همين دليل نيز - علی رغم داشتنِ سوابقِ سياسیِ لازم و شرايط بسيار عالی در 1357 - سرانجام سالِ بحرانیِ 1360 سر و کارش را به زندان انداخته واز آن زمان تا کنون ، از تمامیِ حقوقِ اجتماعی و انسانیِ خويش محروم و ممنوع گذرانده و تنها سوابقِ بيهوده یِ محکوميت هایِ سياسی و تاوانِ فعاليت هایِ مذهبی و اجتماعی خود را - در دو رژيم - يدک کشيده و همواره نيز صداقت و صراحت و سازش ناپذيری در برابرِ باورها و دانسته هایِش را ، جدی گرفته و جز دغدغه یِ فرهنگ ( آگاهی و آزادی انسان ايرانی ) نداشته است و در 53 سال گذرانِ رنج بار و رنج انديشِ خويش ، دستِ کم سی و چند سال را - يعنی از 1351 تا کنون - در اوجِ ممنوعيت و محروميت سپری کرده و متأسفانه حتا هنگامی که در 1364 امکانِ خروج قانونی از کشور – برایِ دو سالی که باز نزديک به يک سال آن در زندان گذشته است - فراهم آمده ، تنها به دلايلِ اخلاقی و وابسته گی هایِ پوچ ، به کشور بازگشته و هم چنان درگيرِ اين گندزار باقی مانده است ... برایِ کسی که بی هيچ جرمِ انسانی جامعه و حاکميت ، تمامیِ امکاناتِ زندگی را ، از او سلب کنند و ناچار به خانه نشينیِ پيش از موقع گردد – چنان که حتا دفترخانه یِ ازدواجی را علی رغمِ نفر اول شدن در بينِ 700 شرکت کننده یِ مدعیِ همه چيز از او دريغ سازند - و بی هيچ پشتوانه و حمايتی ، ناچار شود تمامیِ اندوخته یِ جوانی و ميراثِ خانواده گی را ، مورچه وار به مصرف برساند و بر آستانِ مرگ ، به پوچی و بيهودگی رسيده ، هنوز چون نوجوانان اميدهایِ بزرگ در دل به پروراند و ضمنا نيز تمامیِ دريچه ها را بر خويش بسته دريابد ، سايت و وبلاگ و اينترنت مفهومی جز ادایِ مسؤوليت نسبت به جنسِ انسانِ ايرانی نخواهد داشت ...
و آری ، برایِ کسی چون من که با همين اسم و عنوان و سوابق ، در گوشه و کنارهائی از کشور روزگار می گذرانم و موجودی کاملا حقيقی و غيرمجازی هستم و در شهر و قبيله و فاميل و دوستان و آشنايان و دشمنان و حريفان و همراهان و ناهمراهان ، شناخته شده و - متأسفانه - مارک دار نيز هستم ، دنيای اينترنت و وبلاگِ نگاه برايم تنها وسيله یِ ارتباطی است که با جهانِ مجازی و دل خواهِ خويش دارم و تنها دريچه ای به گفت و شنيد است که می شناسم و در می يابم .در حالی که حتا ممنوع از خروج ناچارم پی در پی به خود تلقین کنم که در جغرافيایِ جمهوریِ اسلامی زندگی می کنم و بيش از دو سه بار زندان رفتن را – ديگر - حوصله و توان ندارم ... برایِ آدمی مثلِ من – آن هم در اوجِ تنهائی و بی هم زبانی - وبلاگِ نگاه نوعی سرگرمی است و تسکین است و خودم هم در محيط اينترنت - تنها و تنها - مطالعه کننده ام و ترجيح می دهم که نخوانده هايم را بخوانم و شناخت و شعورم را به روز حفظ کنم . و نیز بر اين باورم که هرکسی کارِ خويش را می کند و جايگاهِ خويش را دارد و کاری از او ساخته است که بايد همان را انجام دهد ...
وبلاگ نويسان و دوستانِ مقيمِ خارج از کشور ، با اين که محدويت هایِ وبلاگ نويسانِ داخلِ ايران را ندارند ، بازهم نوعشان ترجيح داده اند که با نام هایِ مستعار بنويسند و برایِ من هم محذوريت هایِ آن ها و دلايل و ملاحظاتشان ، شناخته شده و تا حدودی محترم و مقبول است ، هم چنان که انگيزه و عاملِ مستعار نويسیِ دوستانِ ساکن در جغرافيایِ جمهوری اسلامی را نيز درک می کنم و به آن احترام می گذارم ...
به نظرِ من هرکسی شرايطِ خاص خود را دارد و بسته به همان شرايط هم کارِ خودش را می کند و همه به جایِ خود هم لازمند و موردِ قبول ، مهم " اطلاع رسانیِ آزاد " و گسترش و نهادينه ساختنِ آگاهی در سطحِ عمومی جامعه است که متأسفانه فعلا جز در محيطِ اينترنت و آن هم در سطحی بسيار محدود ، برایِ همه مقدور نيست و هر کسی شرايط و مشکلاتِ خاصِ خودش را دارد ...
برایِ من اينترنت وسيله یِ مطالعه و آگاهی از اخبار و مباحثِ فرهنگی و سياسیِ روز است و وبلاگِ نگاه هم دفترچه یِ يادداشت هايم ... وقتی که برایِ آخرين بار از 76 تا 82 کوشيدم دستِ کم خودم را در تهران حفظ کنم ، تا شايد بتوانم در گوشه ای بی نام و با کمتر حساسيت هایِ محيطِ مذهبیِ مشهد ، زندگی کنم و شايد سرانجام بتوانم جذبِ يکی از مراکزِ فرهنگیِ موجود بشوم و تمامِ تلاش و توانم را نيز در اين راه گذاشتم ... اما و اما ... درست از همان جائی که نبايد و انتظار نداشتم ضربه خوردم و چنان تحتِ فشار قرار گرفتم که سرانجام ناچار شدم دست از پا درازتر ، حتا همان آپارتمانکِ پلِ چوبی را هم بفروشم و دوباره به خلوتِ زير زمينِ خانه ام در مشهد باز گردم و نوعی زندانِ افتخاری و آزاد را در تنهائیِ با جمع بودن تجربه کنم و ....
در اين دو سه سالِ متأخر تا الان و تحتِ شرايطی که گفتم و گفته ام : اين جور پيش آمد که اينترنت شد محلِ مطالعه یِ ارزانم و وبلاگِ نگاه هم جایِ دفاترِ سر رسيدِ قديمی ام را گرفت و ياوه گوئی هایِ تنهائيم را پر کرد ...
و سرانجام اعتراف می کنم که از کامپيوتر و اينترنت تنها در حدِ يک پست کردن و اديت و دليت و نهايتا تصحيحِ نوشته هایِ بی مصرف و با مصرف و تاريخ گذشته یِ خويش می دانم و کارهایِ قالب را پسرم صهبا انجام داده و از من جز تايپ و پستی ، يا اضافه کردنِ لينکی و ديگر وب گردی و بازهم وب گردی کاری ساخته نيست و ...

و اما ... چند کلمه ای را هم در اشاره به بعضی از کامنت هايم بگويم .
1- نه اين که شعار داده باشم ، بلکه واقعا معتقدم و شما هم حتما تصديق خواهيد کرد که برایِ اهلش به جد " هيچ حرفی برایِ گفتن وجود ندارد و بدترين کارها سخنرانی و منبر رفتنِ يک سويه و متکلمِ وحده بودن است " ... اما هر کسی که سال ها و قرن ها و هزاره هائی را ، نه تنها از سخن گفتن و بيانِ نظر و نگاه و باورِ خويش منع شده باشد و ناچار به شنيدن و سکوت کردن و کف زدن و آفرين گفتن و دم برنياوردن گرديده باشد و عمری پراکنده خوانی ، پراکنده کاری و پراکنده انديشی را پسِ پشت داشته باشد ، همانندِ من پرگو و وراج و حتا ياوه گو خواهد شد ... ( به ويژه اگر سابقه یِ سخن گوئی و نويسنده گی و ممنوعيتی دراز مدت را نيز به همراه داشته باشد ) .
2- عمری است سکوت کرده ايم و سخنانِ متکلمانِ وحده را از تريبون هایِ گوناگون و منبرهایِ بلند و کوتاه گوش کرده ايم و ناچار به تحمل بوده ايم ... امروز اگر وراجی هم بکنيم ، بر ما بخشوده خواهد بود و به قولِ گفتنی : اکنون ديگر نوبتِ ماست که سخن بگوئيم ( يا به جا و برایِ اهلش سکوت کنيم ... ) .
3- هشت کانالِ 24 ساعته یِ تلويزيونی و چندين و چند کانالِ ماهواره ای و هزاران تريبون و منبر رسمی و غير رسمی و صدها مجله و کتاب و سايت و وبلاگ و چه و چه و چه - نه تنها اين 27 سال که صدها سال و سده و هزاره - بر گوش و هوشِ ما مردم تحميل شده مانده است - نوبتی هم اگر باشد – امروزه و اکنون ديگر نوبتِ ماست و اين سخن گويانِ پار و پيرارِ سنتی هستند که بايد کوتاه کنند و بشنوند و اجازه دهند که محرومانِ رسمی و غيرِ رسمی از سخن گفتن و اظهارِ نظر ، آن چه دلِ تنگشان می خواهد ، بگويند و بشنوند ... ( حالا گيرم که تمامی صدایِ خودمان و برگردانِ آن در فضایِ بی نهايتِ وب باشد ) .
4- ابزار و امکانات در اختيارِ ديگران بوده و هست و هر آن چه جفنگ و ياوه ای داشته اند به خوردِ ما مردم داده اند ... امثالِ من حتا آثارِ تحقيقی و مذهبی مان - به موقعش – علی رغمِ تأييدها و احسنت و آفرين ها ، آن چنان بايکوت شده مانده است ، تا از ارزش افتاده و کلِ موضوع براي خودمان زير سؤال رفته و در نتيجه ديگر حتا راضی به چاپ و نشر نکرده است ... و اين گونه بهترين سال هایِ زندگی مان هرز و هدر رفته است ... ( اين مسأله یِ من تنها نيست ، بلکه موضوعِ نسل ها و عصرهائی است که اين گونه بيهوده و به پایِ هيچ ، تباه گرديده است ) و اين در شرايطی است که خواصِ صلوات و رد يابی و سنگ پرانیِ جن و پری ، يا خاطراتِ جفنگ و ياوه یِ کارشناسانِ جورواجورِ دولتی و نزديکانِ به حاکميت و خلاصه اهلِ زمانه و آفتاب گردان هایِ خلق الساعه ، در بهترين چاپ ها و بالاترين تيراژها ، به بازارهایِ صادق و کاذب عرضه می شود ...
5- سالِ 80 که 80 صفحه جفنگ را به خاطرِ يک اسم و سه سطر پشتِ جلد ، آن هم به قولِ زنده ياد اخوان ثالث - که همين نزديک ها سال گردش می رسد - : " به نفقه ی اوقافِ جيبِ مبارک " تن به چاپ دادم و گذشت آن چه گذشت ، فلان جوجه اطلاعاتیِ اصلاح طلب شده – که تا ديروز خودش را از امثالِ من مخفی می کرد – ( شايد با لبخندِ تمسخری در دل ) در تهرانِ 1379 می گفت : " يک عقده یِ چند کيلوئی ، چنان بيخِ گلویِ که وکه گير کرده بود که اگر اجازه یِ نشر نمی داديم ، می ترکيد و ضايعاتش دامن گيرِ همه می شد " ... نتيجه یِ حرف هم معلوم بود که يعنی چه ؟؟ حالا هم در اين غوغا و آشفته بازار و جنجال هایِ گوناگون ، اگر در اين گوشه یِ وبلاگت وراجی نکنی کجا بکنی و چه بکنی ؟؟ اما به راستی بگذرم و بگذريم و شما نيز وراجی هایِ مرا به سی و چند سال ممنوعيتِ رسمیِ سخن گفتن در دو رژيم ( از 1351 تا کنون ) و زندگیِ 53 ساله ی به گا رفته ، خواهيد بخشيد ...
6- و اما بايد به بعضی از دوستانِ کامنت گذار بگويم که با يک شعر يا مقاله سريع داوری نکنند ، هر چيزی در ظرفِ زمانی و مکانیِ خود و برایِ مخاطبانِ خاصش سنجيده می شود ... زود و يک تنه نبايد به قاضی رفت ... و اما اگر دانسته و شناخته ، بعضی ها بعضی کامنت ها را می گذارند ، ديگر بايد عرض کنم : ظاهرا مسأله کوتاه و بلندی فلان مقاله نيست ، بلکه– شايد – اشکال سرِ بعضی از باورهایِ داشته و نداشته یِ من و شما باشد ... يعنی انگار موضوعِ بعضی از مقالات و اشعار ، بعضی ها را برمی انگيزد ، نه بهانه هایِ ديگر ... ؟ ؟
7- و ديگر اين که بد نيست در همين جا به بعضی از دوستانی که گاهی – به حق – نگرانِ لحنِ تندِ بعضی از مقالاتم هستند ، علاوه بر سپاس گذاری و ادایِ احترام ، توضيح دهم که : عزيزانِ من ، عمری را به بيهوده هدر داده ايم . دستمان از زمين و آسمان هم کوتاه است . عشق و استعداد و گرايشِ تندِ خويش را هم نسبت به قلم و نوشتن و خواندن و درنگ و گفت و گو، به دليلِ خوش آمد يا نارضايتیِ ناروایِ فلان آيه الله و آيه الله زاده ، يا امام و امام زاده ، به پایِ هيچ نهاده ايم و .... اکنون که تمدن و تکنولوژیِ ارتباطات ، ابزاری را در اختيار ما گذاشته است که می توانيم دستِ کم نق زدن هایِ عمری ناکامی و ناروائی را ، در فضائی محفوظ و دسته بندی شده و ضمنا قابلِ مراجعه یِ ديگران ، ثبت کنيم و در دهکده یِ مرتبطِ جهانی ، روايتی از رواياتِ " نسلِ دومِ انقلاب 57 " را ، در عمری به پايان رسيده و برآستانِ فرسوده گی و مرگ باز گوئيم ، اگر نگوئيم و نکنيم کوتاهی کرده ايم .
8- اتفاقا به باورِ من اينترنت و به ويژه وبلاگِ فارسی را – گذشته از کاربردهایِ اقتصادی و چارتا اميلش - تنها و تنها برایِ افرادی مانندِ من ، در اختيارِ جهانِ محرومان و به ويژه ايرانيان گذاشته اند ... باشد که هيچ سخنی ناگفته نماند و سره از ناسره را - نه ما - بلکه فردائيان و ديگرانی : که تعصبِ نسل هایِ امروز را ندارند ، جدا کنند و هر کلامی مخاطبِ خويش را در سطح عمومی جامعه نيز بيابد .
9- و ديگر هيچ و السلام ...
م . ر . زجاجی
ايران - مرداد 85

صورِ اسرافيل
به مناسبت صدمين سال مشروطه
و كشتن ها و گشتن ها
و بـردن هـا وخـوردن ها
با گرامي داشت ِ نامِ زنده ياد اخوان ثالث

چه مي گويم ؟
شده صد سا لِ كامل ، زان زماني كه
پدرهايِ پدرهايِ پدرهامان
به خود غلتيده اند از خوابِ خرسان ، در زمستان ها
و جان هايِ بسي پاكان
به خون گرديده در اعصارِ خون باران
هزاران مزدك و افشين وآرش ، بابك و حلاج و ديگرها
به پايِ جهل و خوابِ اين كهن مرداب
به رويِ دار رقصيدند و پوسيدند
همين صد سال پيش از اين
- به باغِ شاه -
شكم از صورِ اسرافيل و ديگرها كه دريدند
همين ديروزها ، ديروزها ، امروزها ، بسيارِ ديگر را
گلوله ي مرگ باريدند
همين نزديك ها گويا
" تقي خانِ امير" آن شير مردِ پاكِِ ايران را
سه تن رَجاله در حمامِ فين كشتند
" مصدق" را به يك روزِِ دگر
چاقو كشانِ " چاله ميدان " خون به دل كردند
همين ديروز من ديدم ، خودم ديدم
هزاران دسته گل را ، در پگاهِِ جوخه ها
- هر روز و درهر شهر
نه در يك روز و در يك جا-
كه هي كشتند و هي كشتند
همين خِرسان و خوكان ، كِرم هايِِ جمله بيماري
و اين رَجاله مردم ، با هر آن كس رنجِ انسان داشت
چه كردند و چه ها كردند ؟
مگر با دست هايِ خود
سر از صدها هزاران كودكان وهمسرانِ خود ، نبريدند ؟
و آري دخترانِ خود - برايِ لذتِ خوكان-
" به صدها گل نپيچيدند " (1)
" برايِ بيش و كم ناني " (2)
چو عنترها نه رقصيدند ؟
چه مي گويم ؟
بس است آخر
كه بي شك " هر كه چشمي داشت " آسان ديد
تمامي سروقدان را
گرامي ، سر به دستان را
*
______________
(1و2) مصرع ها خودی است .
*
شعری از دفتر : " روايت شدن / تهران : تير 1384 " . نسخه ی الکترونيکی آن را می توانيد از اين وبلاگ دريافت کنيد .

انقلاب 57 – خاطرات و تحليل
( 3 )
ضعف و نادانی و عدمِ مديريت صحيح و شايسته در طولِ تاريخِ ايران ، همواره فرصت را برایِ نالايقان و غارت گرانِ ابن الوقت فراهم ساخته و غرور کور و توهمِ مأموريتی الهی برایِ خويش ، چنان در شخصيتِ پادشاهان کشور ريشه داشته است که در کنارِ ذهنيتِ " چه فرمانِ يزدان چه فرمانِ شاه " و شعارِ " خدا ، شاه ، ميهن " بی درنگ شاه را ، در شرايطی که سالک و وبا و کچلی و فقر و تبعيض و عقب مانده گی در سطوح گوناگونِ جامعه بيداد می کرد ، به فکرِ تأسيس دوباره ی امپراطوری کهنِ ايرانی انداخت و تمامیِ مسيرِ توسعه و ساختِ فرهنگی و زير بنائی کشور را دگرگون کرد ، چنان که رضا شاه را نيز به سمتِ آلمانِ نازی سوق داد و فرزندش را به برگذاری مسخره ی جشن هایِ 2500 ساله ی شاهنشاهی برانگيخت و درشت ترين رقمِ بودجه و امکاناتِ کشور ، به مسلح ساختنِ ايران اختصاص يافت و موضوع توسعه را ، در " ژاندارمی خليج " شناخت و در برابر از درکِ فرصتِ استثنائیِ نهضت ملی و ظهورِ دکتر مصدق عاجز بود و سرانجام نيز پدر و پسر در برابرِ شهريور 1320 و بهمن 1357 بی دفاع و ناتوان باقی ماندند و ...
يعنی اين که ما مردم - و به ويژه رهبرانمان - بايد می فهميديم چه هستيم و چه نيستيم ؟؟ بايد تکان می خورديم ، بايد به خود می آمديم و در آغاز ضرورتِ تحول در ساختار سنتیِ جامعه ی ايران را ، احساس و لمس می کرديم و سپس مانع بزرگ رشد و قوی ترين سدِ هرگونه تحول را می شناختيم ... يعنی اين که شاه بايد سال ها پيش از 28 مرداد 1332 و 15 خرداد 1342 به اجرایِ قانونِ اساسی و رعايت آزادی هایِ مصرح در آن همت می گماشت و به جایِ متکی کردنِ کشور به خود و ايجادِ ديکتاتوری و قبولِ نقشِ ژاندارمیِ خليج ، از هم آغاز انديشه یِ مدرن را رواج می داد و اصلاحاتِ فرهنگی و اقتصادیِ زيربنائی را جدی می گرفت . يعنی اين که پيامِ انقلابِ مشروطه را درک می کرد و آزادی و حقوقِ شهروندی را – پيش از آن که دير شود - به عنوانِ مهم ترين و نخستين اصلِ مشروطيت محترم می شمرد .
انديشه ای را که امروز فرزند ايشان ( پهلوی سوم ) مطرح می کند ، يعنی پادشاهیِ غيرِ مقتدر در مشروطه ای سکولار همانند انگليس و هلند و دانمارک ، بايد شخصِ ايشان – و اگر نه پدرشان – درک می کردند و حرکت خويش را در آن جهت سامان می دادند . يک بار در سال هایِ دهه ی 50 شاه از کناره گيری و تفويضِ سلطنت به وليعهد خود سخن گفت و شايد که اصلاحاتی در اين راستا را در نظر داشت ، اما باز همان عدم شناخت و درکِ ماهيتِ آزادی و آگاهی – به ويژه توسط شخصِ پادشاه – و نادانی و نالايقیِ مديرانِ ارشد و ميانی کشور ( که به دليل خود محوریِ شاه ايجاد شده بود ) سببِ ايستادگی وی در برابرِ شخصيتی چون دکتر مصدق گرديد و ناکامی طرح هایِ اصلاحی گرديد ...
و چنين است که می بينيم به جای کسروی و تقی زاده و مصدق و که و که ، رضا خان و محمدرضا شاه بر ما مردم حکومت کردند . در حالی که چه خوب بود فروغی ها و کسروی ها و خانلری ها مديران کشور می بودند و رضاخان ها ، همان سردار سپه باقی می ماندند و هر کسی کارِ خويش را می کرد . همين هم بود که به عنوان مثال در مقطع 1299 شمسی به بعد ، نتوانستيم جز بعضی از اشکال و ظواهرِ جوامعِ مدرن و مديريتِ اجتماعی اروپا را ، در جامعه ی روستائیِ ايران اجرا کنيم و متأسفانه همان پوسته را همه چيز پنداشتيم ...
( و بله که اين خصلتِ ديکتاتوری و ديکتاتورهاست که اندک اندک همان رويه یِ موردِ مشاهده یِ خويش – يعنی مشتی چاپلوسان و نوکرصفتان – را ، تمامیِ جامعه و مردم فرض می کنند و بر مبنایِ همان پوسته به داوری و سياست گذاری می پردازند ) .
فرصت تاريخی 1300 تا 1332 خورشيدی مفت و مسلم و با اندک ظواهر و هيچ حاصلی به سرآمد و باز هم از اين بهترين دوران و منحصرترين گذرگاهِ تاريخی در عصرِ دکتر مصدق و نهضت ملی ، کمترين بهره ی ممکن را برديم و تمامِ آن پشتوانه یِ ملی و مليونی ، با چند " شعبان بی مخ " و دسته ای چاقوکشانِ چاله ميدان – و صد البته پشتيبانیِ توده ی نفتی و کاشانی ها و ديگر ميراث خوارانِ انقلاب مشروطه – از دست رفت و به سرآمد و گذشت آن چه گذشت .
اما به راستی ملت ايران از اين موقعِ تاريخی چه بهره ای گرفت ؟؟ مهم اين بود که بازهم فرصت طلائی توسعه در دورانِ مصدق ، مفت و مسلم از کف رفت و ما مردم و پادشاهمان باز نفهميده باقی مانديم و مانديم .
نياز به دقت فراوانی ندارد تا دريابيم که علت اساسی ، همان فقدان مديران لايق وکاردان بوده و قرار گرفتن قدرت در انحصارِ مشتی دزدان چاپلوس و جانيانِ فرصت طلب ، همواره جامعه ی ايران را به گذشته باز گردانده و جلوِ رشد فرهنگیِ کشور را گرفته است . دوران مصدق نيز به همين بزرگترين دليل – يعنی اتکایِ قدرت و تمرکزِ آن در شخصِ پادشاه - مفت و مسلم از دست رفت .
دگرگونی هائی که در طول دورانِ حکومت اسلامی در ايران ، در انديشه ی اکثريتی از مردم کشور به وقوع پيوست ، گرچه با گران ترين بهایِ ممکن يعنی فدا شدنِ دستِ کم دو نسل ( نسلِ دوم و سومِ انقلاب 57 ) به دست آمد ، چيزی بود که در طولِ يک قرن – از مشروطه تا کنون – به هيچ شيوه و روشی جز اين حاصل نمی شد و نشد .
در اين جا بايد پرسيد : اهدافِ انقلابِ مشروطه چه بود ؟ ؟
و همين جا بايد گفت که : نوعِ رهبرانِ انقلاب مشروطه ، اعمِ از ستارخان و باقرخان سردارانِ آن ، يا مراجعِ روحانيِ مشروطه طلب و صد البته تمامیِ ايرانيان ، در آغاز جز " عدالت خانه " چيزی از مشروطيت نمی خواستند و در واقع اندکی عدل و انصاف را از اعليحضرتِ همايونی گدائی می کردند . همين و بس . سرانِ انقلابِ مشروطه – جز تنی چند از تحصيل کرده گانِ خارج از کشور – هرگز با هدفِ حذفِ جامعه یِ سنتی و جايگزين ساختنِ نمونه یِ تمدنِ غرب ، مشروطه را در ايران سامان ندادند . شايد حتا کلمه ی مدرنيزم را هم نشنيده بودند ، تا چه رسد به فهمِ آزادی و تأسيسِ جامعه یِ مدنی و دموکرات بر اساس آن ؟؟

در هرحال آن چه من می گويم و از آن به عنوانِ " انقلاب 57 " نام می برم و بر آن اصرار می ورزم و تأکيد می کنم ، بهترين فرصتِ دست يافتن به نظم و جامعه ای دموکرات در ايران ، يعنی دورانِ نخست وزيریِ دکتر شاپور بختيار می باشد ...
در اين مقطعِ حساس ، اگر روشن فکران و دانسته گانِ مملکت ، به اتحاد و هماهنگی لازم دست می يافتند ، می توانستند مدبرانه حاکميتی مشروطه و دموکرات را - هم چون نمونه هایِ انگليس و هلند و دانمارک - بر شاهی که آماده یِ پذيرفتنِ هر پيشنهادِ سازشی بود ، تحميل کنند و اصلاحاتی اساسی و زير بنائی را ، در تمامی سطوح سياسی و فرهنگیِ جامعه آغاز نمايند .
گويا شاه و بختيار و تنی چند از اعضایِ شورایِ سلطنت نيز ، با قرار گرفتن قدرت در دستِ ملی گرايان و يکی از مؤثرترين اعضایِ جبهه یِ ملی ، انتظارِ اتحاد اپوزيسيونی از ملی گرايان و نهضتِ آزادی و شخصيت هایِ منفرد و فعالِ دانشگاهی و ائتلافِ آن با حکومتِ بختيار را داشتند ، تا به اين وسيله حتا بتوانند در عزمِ آيه الله خمينی به انقراض سلطنت خللی وارد ساخته و ايشان را نيز وادار به پذيرفتنِ مصالحه ای بر اساسِ خواست های قبلیِ خويش در رعايتِ قانونِ اساسیِ مشروطه به نمايند ، اما ...
به هر حال اين انديشه در بين روشن فکران و سياسيونِ ايرانی موردِ گفت و گو بود و حتا بسياری از محافلِ روحانی و بعضی از نزديکانِ آيه الله خمينی نيز به آن راضی بودند و در خلوت به خواستِ آيه الله پس از خرداد 42 - چنان که در بعضی از اعلاميه هايشان – استناد می کردند و در مجموع انتظار داشتند بتوانند بر مبنایِ اجرایِ قانونِ اساسیِ مشروطه و با حفظِ حقِ وتو و نظارتِ روحانيت در امور مذهبی ، منبعث از اصلِ تراز در آن قانون ، نوعی اتفاق کلمه و اتحادِ نظر و مواضع به وجود آورند و آيه الله خمينی را نيز به آن راضی کنند ...
به ياد دارم که پيش از بهمن 57 برایِ ديدار آيه الله منتظری – که تازه از زندان آزاد شده بودند – و نيز شرکت در مجلسِ ترحيمی برای پدرم که در واقعه ی زلزله یِ 25 شهريور 57 تبس به همراه 61 نفر از اصحابش در جلسه ی تفسير قرآن بدرود حيات گفته بود ، به قم رفته بودم . شبِ همان روز در منزل آيه الله و با حضورگروهی از روحانيون و فعالان سياسی و نزديکانِ ايشان ، مسأله ی سفرِ قريب الوقوعِ آيه الله منتظری به فرانسه به منظورِ جلبِ حمايتِ آيه الله خمينی از نخست وزيری بختيار مطرح و مورد بحث بود و گفت و گوهایِ جلسه حول اميدورایِ سياسيون و روحانيون کشور ، به اتحاد و هماهنگی بين نيروهای حاضر در صحنه ، حولِ محورِ اجرایِ قانونِ اساسیِ مشروطه و اصلِ تراز و همکاری با دکتر بختيار دور می زد و اشاره ها و استنادها نيز ، به خواستِ قبلیِ آيه الله در همين زمينه بود ...
غرضم اين است که چنين شرايط و انتظاری در آن مقطعِ خاص وجود داشت و اتفاقا جز فردِ آيه الله خمينی و تنی چند از نزديکانِ شخصیِ ايشان ، مخالفتی نه از سویِ نيروهایِ ملی و مذهبی و روحانی بود و نه شماری از احزابِ چپ . ( بيهوده نبود اگر دکتر بختيار نه دهمِ روحانيت را طرفدارِ قانونِ اساسی می شمرد ) و اگر موافقتِ شخصِ آيه الله خمينی در اين زمينه کسب می شد ، ديگر نگرانیِ خاصی از سوی ديگران وجود نداشت و در عمل و اجرا به وجود نمی آمد و ائتلافی چنان يک پارچه می توانست با بهره جستن از نيروئی که انقلاب در خود ذخيره داشت ، گام به گام اصلاحاتِ اساسی در جهتِ تشکيلِ حکومتی دموکرات و مردمی را ، به پيش برد و دشواری ها را به زودی سپری کند و شايد که ديگر ناچار نبوديم راهی را برويم که آن روز می توانستيم و زمانی اين چنين حساس و سرنوشت ساز ، از دست نمی شد و نسل های کارساز و مستعد و مخلص هدر نمی شدند و نمی سوختند و ذخائر ملی کشور ، به مصرفِ هيچ نمی رسيد و امروزه ناچار از طی کردنِ راه هایِ طی شده و تکراری نبوديم ...
اما مسأله یِ مهم – در اين زمان - اين بود که توده هایِ مليونیِ مذهبی را آيه الله خمينی به ميدان آورده بودند و برگِ برنده را در دست داشتند و ... و ايشان نيز - که شرايط را به خوبی درک کرده و عقب نشينی هایِ پی در پی رژيم را ديده بودند - در اين مقطعِ زمانی ، ديگر اهدافِ 42 و پس از آن را - در اجرایِ قانونِ اساسیِ مشروطه - در ذهن نداشتند و به چيزی جز جمهوریِ اسلامی تن نمی دادند . چنان که پس از بهمن 57 نيز در پاسخ به مباحث ايجاد شده در سطحِ جامعه یِ روشن فکری و به ويژه در جواب به دکتر شايگان که جمهوری دموکراتيک اسلامی را پيشنهاد می کرد ، صريحا از " جمهوری اسلامی ، نه يک کلمه کمتر و نه يک کلمه بيشتر " سخن گفتند و ...
از طرفی نيز روشن فکران و نيروهایِ منسجمِ سياسی و ملی مذهبی ها و اپوزيسيونِ موجود ، خود در درونِ خويش هيچ گونه اتحاد و اتفاقی نداشتند و ائتلافی را در برابرِ مذهبيون و روحانيون نه تدارک ديدند و نه جرئتِ و جسارتِ تدارکِ آن را داشتند ، بلکه تنها به اين دل خوش بودند که بتوانند نظرِ آيه الله خمينی را تغيير دهند و ايشان را به خواستِ پيش و پس از 42 تشويق نمايند و چنين بود که به محضِ اعلامِ نخست وزيریِ دکتر شاپور بختيار ، اولين گروهی که او را از خود طرد نمودند و در برابرش موضع گرفتند ، ياران و هم سنگرانِ خود وی ، در جبهه یِ ملی بودند ...
بختيار حتا اعلام و اظهارِ رضايت کرد که برایِ مذاکره به پاريس برود ، اما بی درنگ پذيرفتن وی به شرطِ استعفا از نخست وزيری اعلام گرديد و طبيعی بود که اجرا نشد ... اما تا بختيار بر سرِ کار بود ، در جهتِ اتحادِ نيروها و برگرداندنِ شرايط و اهداف به اصلاحِ رژيم و اجرایِ قانونِ اساسیِ مشروطه و ايجاد حکومتی دموکرات فعاليت کرد و حتا در اواخر ، به حذفِ سلطنت و تشکيل جمهوریِ دموکراتيک نيز تن داد و ... اما ديگر کار از کار گذشته بود و دولتِ موقتِ اسلامی به نخست وزيریِ مهندس مهدیِ بازرگان - از هم سنگرانِ پيشينِ وی و کسی که شاه نيز يک بار نخست وزيری را به او پيشنهاد کرده بود - تشکيل گرديده و سياست هایِ خارجی که بيشتر هدف حفظِ ارتشِ شاهنشاهی و از هم نپاشيدنِ کشور و انتقالِ بدون خون ريزی قدرت را در اولويت داشتند – به ويژه با توجه به حضورِ همسايه قدرتمند شمالی و جريان جنگ سرد - کارِ بختيار و رژيم پادشاهیِ ايران را تمام کرد و ... و شد آن چه شد ...
ادامه دارد