برچسب‌ها: شعرامروز فارسي - حديث كشك

بيماري هايِ همگاني ، ريشه دار در مباني
تظاهر، دروغ و ريا ، مصلحت و فرصت طلبي
پول پرستي و دلال صفتي
بي اخلاقي و فساد و بيهودگي ( از آرشيو خانه )
و خلاصه زمانی می رسد که انسان در برابرِ بيماري هايِ همگاني كه ريشه در مباني و موازينِ جامعه و شخصيتِ انسان دارند ، توانِ مقاومتش را از دست می دهد ... آخر مقاومت و تحملِ رنج هم حدی دارد . ايكاش مي توانستم آن قدر بمانم و بجنگم ، تا سرانجام به آن چه باور دارم نيك و انساني است ، دست پيدا كنم و آن را در جامعه ي خويش ، درجريان و نهادينه دريابم . اما چه كنم كه متأسفانه پس از گذراني پنجاه و چند ساله و در آستانه یِ ناتوانی و مرگ هم ، فرسوده و بی چيز و زندگی گذاشته ، با خود و جامعه و کشور و محيطم - هم چنان - ناسازگار بوده و مانده ام و هنوزکه هنوز است ، به اميدِ روز و هفته و سالی ، زندگی کردنِ بهنجار و انساني ، در جامعه و شرايطي خالي از تضادهايِ بيهوده و تباهي زا ، می سوزم و می سازم ...
مشکلِ من و هزاران امثالِ من در تمامِ اين گذرانِ نکبتی ، تنها و تنها اين بوده و هست که هرگز وحتا برایِ لحظه ای ، نخواسته يا نتوانسته ايم خلافِ باورها و شناختی که در هر زماني ، در جهان ذهنی خويش از انسان و زندگی داشته ايم ، عمل کنيم و نخواسته و نتوانسته ايم تن به خود بزک کردن و ماسک نهادن و فدا ساختنِ حقيقت به پايِ مصلحت انديشي هايِ حقيرانه بدهيم و به منظور كنارآمدن با باورهاي جامعه - حتا اگر شده اندکی- به آن چه نيستيم و باور نداريم ، تظاهر کنيم ... بعضي ها نمي توانند و گويا همه نبايد بتوانند ... حالا بگذرم از اين كه چنين چيزي شدني است يا خير ؟ و باز چه كنم كه در موردي چون من ، نشده و گويا اصولا اين دو قابلِ جمع و تفاهم نبوده اند و نيستند ...
اين را صادقانه می گويم كه می خواهم مشکلم را به عنوانِ فردی از افراد جامعه ، يعني مشتی نمونه ی خروار ، با هر آن کس که بتواند راه نجات و درمانی ، از اين برزخِ عقيده و اخلاق نشانم دهد ، در ميان بگذارم و راهی بجويم . زيرا به راستی درد آور است که انسان و نسلی ، در پنجاه و چند ساله گیِ خويش - يعنی بر آستانِ فرسودگی و مرگ - هنوز اميدِ هفته وماه و سالي ، زندگی کردنِ شادکام و انساني – آن هم در آينده - را داشته باشد ؟؟ آیا اميد به فردايِ بهترِ زندگي در اين سن و سال ، مسخره و درد آور نيست ؟؟
( چه کرده است اين پنج شش سالِ نخستينِ دورانِ کودکی ، يا بگيريم ده دوازده سال دورانِ ساختِ شخصيت - با افرادی چون من - که هنوز نتوانسته ايم از تأثير آن بگريزيم ؟؟ چه مي كند اين تربيت اخلاقي ، در كودكي و شخصيتِ انگار سنگ شده مان ؟؟ چه كرده است ؟؟ ) .
نمی دانم چه کسی بود که برایِ نخستين بار تظاهر کردن را به من توصيه و تفهيم کرد ؟؟ اما چه كنم كه هرگز نتوانستم و نخواستم ، به آن تن در دهم و خودم را – چنان كه حضراتِ ناصح مي فرمودند - راحت کنم ... سال هایِ اول هنوز موضوع برايم به شکلِ امروزش مطرح نبود و حتا پی آمدهایِ اين اعتراض و ناهمگونی با جمع را – چنان كه بايد - نمی دانستم و گمان نمي بردم و اگر هم می شناختم فرقي نمي كرد ، زيرا كه هميشه تحملِ تضادها و نامرادی هايِ برخاسته از جهانِ باورهايم را ، با نوعی غرور و خودستائی ، از سر باز می کردم و در برابر کسانی که تظاهر به همانندي با جامعه و شرايط را توصيه می کردند ، رفتاری عكس و حتا لجبازانه داشتم و گاه اين ناهمگونی را ، فضيلتي براي خود و ديگر برخورداران از آن ، مي شمردم و مي دانستم و ...
اما گاه مي انديشم كه شايد اگر همين يک خصلت را از محيط خانوادگی و آموزه هایِ كودكی ام نمی آموختم ، يا به ميراث نمی بردم – يعني مي توانستم باورهايم را جدی نگيرم و تنها به آن ها تظاهر كنم ، يا به عبارتي محترمانه تر چنان كه سنتِ بزرگان بوده و به آن سفارش شده است و مي شود ، با « تقيه » و تظاهر ، خود را به نحوي با محيطم هماهنگ سازم - شايد بهترين و کامياب ترين زندگی ها را می داشتم ؟؟ اما چه کنم که هرگز نتوانسته و نخواسته ام ، به آن چه باور ندارم و خلافِ آموزه ها و جهان باورهایم بوده و هست ، تظاهر کنم ؟؟ نمی توانم و هرگز نتوانسته ام ، زيرا آن را انساني و اخلاقي نمي دانم و ندانسته ام ...
( اين اكثريتِ خاص و عامِ مردم ، چه آب و ناني خورده اند و مي خورند كه می توانند به اين راحتی ، هرلحظه به چيزي تظاهر کنند و عينِ آفتاب گردان ، از سوئي به سويِ ديگر روي بگردانند و ککشان هم از اين همه دو روئي و ريا نگزد ؟؟ چگونه نمي شود جز دروغ گفت ؟؟ و چرا نبايد حقيقت را به پايِ مصلحت قرباني كرد ؟؟ نكته اين است كه چطور اكثريت بزرگ جامعه ، دستِ كم مي توانند « تظاهر » كنند و ما نمي توانيم و نتوانسته ايم ؟؟ چرا ؟؟ ) ...
و چنين بود که در مسيری بی بازگشت - حتا برایِ لحظه ای - به تسليم شدن و زانو زدن نينديشيده و کمترين شائبه یِ سازشي در شخصيتم ، خود را نشان نداده و هميشه با بی تفاوتیِ مغرورانه ای ، نامرادی ها و ناکامی هایِ پشت سر را ، به عنوانِ نقطه یِ قوتی در شخصيتِ خويش ، نگريسته ام و از اين که همواره بهترين و عالی ترين امتيازها و فرصت ها و شرايط را - يک به يک و پی در پی - از دست می دهم و داده ام و با مقاومتی باورنکردنی ، هم چنان نسبت به جهان بينيِ در حالِ تحولِ خويش ، سازش ناپذير و صادق و صريح باقی می مانم ، به خود باليده ام و مي بالم ... اين كم نيست كه كسي با پشتِ سر نهادن 50 سال تحقير و توهين و رنج و محروميت و محكوميت و حقارت و نكبتِ گذراني به هيچ باخته ، باز بتواند با افتخار بگويد كه از گذشته ي فنا شده ي خويش به دلايلِ اخلاقي و انساني ، هرگز و هرگز پشيمان نيستم ، بلكه هم اكنون نيز تنها چيزي كه مرا به زندگيِ اميدوار مي سازد ، آن است که بالاخره و سرانجام ، روزی تباهی ها به سر خواهند آمد و تظاهر و ريا و تزوير و هزاران مفاسدِ ديگر ، از بنيادِ جامعه رخت برخواهند بست و همگان به زندگیِ کامياب و بهينه ای دست يافته و من نيز دور از دو رنگي ها و پليدي ها - چنان كه مي خواهم - خواهم بود و شادمانه خواهم زيست و اين همه تضاد ، مرا نخواهد آزرد و از آن آسوده خواهم شد ...
و اما ، روزي و زماني بيش و پيش ، يک وقتی يکی از نزديکانِ نزديکی نکرده ام ، می گفت : مگر نمی بینی که اين همه دانشمندان و روشن فکران و فرهيخته گان و به بلوغ رسيده گان و انسان هایِ بزرگي که عمری را با عناوينِ خاصی زندگی کرده اند و حتا چيز نوشته اند و جامعه ای را به سمت و سویِ انديشه هایِ خويش رهبری کرده اند ، وقتی که سنشان از يک حدودی می گذرد و به پيری و آستانه ی مرگ می رسند - در عين بی نيازی – سرانجام در برابرِ قدرت و ثروت تسليم می شوند و به چيزی خلافِ آن چه که خود عمری - از آن - سخن گفته اند ، چشمک می زنند ، يا با كمال وقاحت و راحتی ، حتا حرف هاي خود را پس می گيرند ؟؟
به راستي چطور می شود که اين اساتيد محترم و صاحبانِ عناوينِ پر آب و رنگ و کراوات بسته هایِ دانشگاه هایِ اروپا و امريکا – و به ويژه امريكا – و اكثريتي از داخلي ها ، سر پيری اين قدر به دوربين و تريبون حساسيت پيدا می کنند ؟؟ چنان که باعث می شود ، در برابرِ هر منبر و میکرفونی ، زانو به زنند و رو به هر قدرت و ثروت ، سجده كنند و از هر ياوه سرائي مجيز بگويند ... چرا ؟؟ و چطور ؟؟
پول برایِ بسياری از اين حضرات نمی تواند و نبايد كه انگيزه باشد و اميد كه نيست ... مدارک بالایِ دانشگاهی را هم که دارند ، از خيلی چيزهایِ ديگر هم - که امثال من و ما بو نکرده ايم - برخوردارند و درگير نيازهایِ ضروری و نخستين زندگی هم نيستند و ... اما اين چه سِري است كه عموميتِ داخل و خارج تا به پيری می رسند و ياد مرگ می افتند ، انگار مي خواهند تماميِ ناكامي هايِ اخلاقي و غيرِ اخلاقيِ خود را ، يك شبه جبران كنند كه بي درنگ تسليمِ شرايط می شوند و به همان چيزي كه عمري از آن پرهيز كرده اند ، خاضعانه سر فرود مي آورند ؟؟ چرا ؟؟ اين ها به راستی چه می خواهند ؟؟ يا چه مسائل و عوامل و انگيزه هائي ، ايشان را به چنين گردشِ 180 درجه اي وا مي دارد ؟؟
آيا حضرات به دريافت هایِ دمِ مرگِ خود که خلافِ انديشه ها و باورهايِ تا ديروزشان بوده ، معتقدند يا به آن تظاهر می کنند ؟؟ نه می شود اعتقادشان را باورکرد و نه تظاهر به آن را . هيچ کدام ، محملِ عقلانی و انسانی و قابل توجيه ندارد ... نه اعتقادشان قابلِ باور است و نه تظاهر به عدمِ اعتقادشان ، محملي منطقی و خردپسند - يا دست کم قابلِ فهم و توجيه - دارد ... هيچ كدام ... ماجرا چيست ؟؟
( در 76 که همه چيز براي سكونتم در تهران – خواسته و ناخواسته – فراهم مي شد ، يکی از دوستانِ قديمی ام که دستش به عرب و عجمی بند بود ، خصوصی سفارش می کرد که : « مواظب باش مفت نفروشی » ( ؟؟!!! ) . فقط شگفت زده و در سکوت نگاهش کردم . زيرا که – در آن وقت - به راستی نمی دانستم منظورش چيست و چه می گويد ؟؟ و من چه بايستی بگويم ؟؟ تنها در سکوت ، خيره نگاهش كردم ... آخر مردم باور نمی کنند کسانی هم باشند که نتوانند – هيچ گاه - تظاهر کنند ، نتوانند هيچ گاه دروغ بگويند و نخواهند سرانجام - به هر قيمتي كه شده – سال و ماهی را ، به آرامش و رفاه برسند و به آن بينديشند ... ) .
اما به راستی خود فروشی يعنی چه ؟؟ اگر تظاهر به خلافِ باورها ، نوع نه بلكه عينِ خود فروشی است - که هست - متأسفانه بايد بگويم اكثريتِ قاطع مان خود فروشيم ... رعايتِ چارچوبِ زندگی اجتماعی - يعني رعايتِ فرد نسبت به جامعه – چيزي است و تظاهر و ريا و دروغ و مصلحت انديشي هايِ حقيرانه ، چيزي ديگر ... رعايتِ جامعه نخستين اصلِ دموكراسي ، يعني احترام به خواست و عملِ ديگران است ، اما همه مي فهميم كه مورد بحث ما اين نيست و خود فروشی را هم ، همه مان می دانيم يعني چه و حد و مرزهای هريك کدام است ؟؟ و شايد بسياري مان فرقِ بينِ راست و دروغ ، اجبار و عدمِ اجبار ، زور و ترس ، آزادي و صداقت و تظاهر را هم بشناسيم و بعضي از مصالح و دلايل هم ، برايمان قابلِ درك باشد ...
اما سخن من در اين است که : تا کی و چه وقت ، می خواهيم اين معيارها ومرزهایِ فاسد و تباه را ، بر خود و جامعه مان تحميل کنيم و اين همه تنگناهایِ بيماری زا را ، آن هم به صورتِ يك اپيدميِ همه گير و ريشه دار در مباني و موازينِ جامعه - تنها به منظور لقمه ي ننگي از سفره يِ منافعِ اقليت هايِ خويشتن برگزيده و نالايق و انگل – رواج بدهيم و نسل ها و عصرهائی را ، فدايِ آن مصالحِ حقير سازيم و در ابتدائی ترين شرايطِ ناهمگون و نامطلوبِ غير انسانی ، نگاه داريم ؟؟
چرا نمی خواهيم اجازه بدهيم که هر چيزی ، در جای خودش قرار بگيرد و افراد در انتخابِ شيوه یِ زندگی و مديريت انسانیِ جوامع يا حتا محيط هايِ خصوصيِ خويش - چنان که آزاد به دنيا آمده اند - آزاد باشند و آزاد زندگي كنند ؟؟ كسي ضرر نخواهد كرد ... گيتي اگر در سيستمي انساني و علمي امكاناتش بر همه تقسيم شود ، هنوز برايِ مليون ها انسانِ ديگر جا دارد ... چرا بايد کسی که نمی خواهد خلاف عقايد و شناختش عمل کند و نمي تواند مرزهايِ انساني را ناديده بگيرد ، محکوم به محروميت و ممنوعيت و هزاران سد و بند وحتا انزوا باشد ، به حدي كه حق حيات ، به عنوان حيوان نيز از او سلب شود ؟؟ چرا ؟؟
تا کی و چه هنگام ، بايد تظاهر و دروغ و ريا و فريب و تزوير و خود بزک کردن و ماسک نهادن و مصلحت انديشي هايِ حقيرانه و بيماری زا ، حاكم بر جامعه و پذيرفته شده در آن ، به صورتِ اخلاقِ اجتماع و حتا پسنديده و قابل توجيه باشد و انسان ها ناچار گردند ، در چنين چارچوب هایِ فاسد و تباه زندگی کنند و به تضادهایِ فراوانِ شخصيتی ، تن در دهند ؟؟ چرا اکنون که زمانه یِ علم و آگاهی و عصر ارتباطات و دانش و تکنولوژی پيشرفته ی بشری است ، جوامع اسلامی و شرقی ، بايد هم چنان درگيرِ بسياري از سنت ها و عارضه هایِ بيمارگونه ، باقی بمانند ومانده اند ؟؟ و چرا شيوه هائی به اين نادرستی ، در اين جوامع مقبوليت و پسنديده گیِ داشته باشد ؟؟
گمانِ من اين است که اين موضوع ، در زمان هائی که جوامع بشری منفرد بوده و اكثريت جدا از يکديگر زندگی می کرده اند ، چندان تضادی به وجود نمی آورده است ، زيرا اصولا جوامعِ كوچكي به صورتِ ايل و قبيله و طايفه ، با عقايد و سنت هايي همسان با يكديگر مي زيسته اند ، اما اکنون که جوامعِ بزرگِ بشري شكل گرفته و شهرهايِ چند مليوني پيدا شده اند و ارتباطات گريز ناپذير گرديده و به تدريج نه تنها درصدهايِ سنتي ، بلكه نوعِ جامعه و به اصطلاح اكثريتِ شهروندان ، با آموزه هایِ اجدادی مشکل پيدا کرده اند و سنت هايِِ كهن ، به صورت يک موضوع کاملا شاخصِ اجتماعی و در قالبِ يک يا چند بيماریِ شخصيتی - که به ويژه نوعِ جوامعِ اسلامی دچارش هستند - درآمده و انگار جز خروجِ دين ، از صحنه یِ حاکميتِ سياسي و اجتماعی ، علاجی ندارد و از طرفي ديگر هم ، اكنون منزوي زيستن و بي نياز از ديگران بودن ، در هيچ كجايِ گيتي امكانِ تحقق ندارد ، زيرا كه به منفعت هيچ جامعه اي نيست ... در چنين شرايطي شگفتا كه باز بايد ما مردم هم چون گذشته هايِ دفن شده بينديشيم و حاضر به قبولِ بديهي ترين ضروريات و گريزناپذيرترين امورِ انساني نباشيم ؟؟ چرا ؟؟
عرضم از این مقدمه این بود که همه مي دانيم و به آشكار مي بينيم كه موضوعِ خدا و خالق و صانع و بسياري از حقايق و مباحثِ فلسفي - شايد به جرئت بتوان گفت - تنها چيزي است كه با عقلِ اكثريتِ قاطعِ انساني ، نه قابلِ نفي است و نه اثبات و گويا دقيقا به همين دليل هم ، پيامبران همواره با معجزات و خوارق عادات مي آمده اند و آمده اند ... بنابراين موضوعِ دين چيزي نيست كه در هيچ جامعه اي ، ملاكِ تشخيصِ مديريتي قرار گيرد و اداره يِ امور سياسي ، اقتصادي ، فرهنگي و اجتماعيِ كشوري و نيز سلب يا اثبات حقوقِ شهروندي افراد ، بنا بر محكِ آن باشد ... گويا كه قرن هاست در جهان ، خِرد و تاريخ ثابت كرده اند كه هرچيزي جايِ خويش را دارد و از قرونِ وسطي و انقلابِ فرانسه نيز ، ديگر ديري گذشته و چيزي را هم ، هزار بار تكرار نمي كنند و از همان قديم نديم ها مي گفتند : « انسان از يك سوراخ دو بار گزيده نمي شود » ... بگذرم از اين كه چنين وضعيتي نقش و جايگاهِ اصلي و واقعيِ دين را كه اشاعه و ارتقاء اخلاقِ اجتماعي و انساني پيروانش باشد ، نه تنها زيرِ سؤال مي برد كه از شأن آن نيز مي كاهد و ...
اين است و تجربه هايِ مكرر در جوامعِ گوناگون ثابت كرده است كه هيچ راهي جز قراردادن تماميِ اديان و اعتقادات بشري – و از جمله اسلام - در زمره ي مسائل شخصي و خصوصي و اخلاقيِ افراد ، نيست و هيچ ديني را نمي توان ، محكِ زندگي اجتماعي قرار داد و جوامعِ مدرن و فردائي را براساسِ آن بنيان نهاد . زیرا که به ویژه در عصر ارتباطات ، به هر حال در روابط گریزناپذیرش با جوامعِ دیگر ، دچار اشکال می شود و با بسیاری از قوانین عرفی و يافته هايِ امروزينِ بشري ، تضاد و تناقض پيدا مي كند و ...
اکنون در عصرکثرت و خِرد گرائی و ارتباطات ، از آن جا كه دیگر هیچ جامعه ئي - جزء هر اقلیت یا اکثریتی باشد – نمي تواند ، منفرد و بي نياز از اکثریتِ جهانی و جوامعِ برخوردار و داراي دانش و تكنولوژي و فرهنگِ مدرن زندگي كند و از آن طرف هم هيچ كشور و جامعه ي برخورداري نيست كه بتواند بي نياز از منابع و ذخائرِ بلوكِ محرومان زندگيِ امروزينِ خويش را داشته باشد . از هر دو طرف هريك چيز دارد كه ديگري از آن بي نياز نيست ... زيرا گذشته است دوراني كه بتوان به تنهائي و منفرد و منزوي از جمع و جهان ، همه چيز را خود داشت و بي نياز از ديگر جوامع ، زندگي كرد و دورِ خود را ديوار چيد ...
بنابراين راهي جز این نمي ماند که به نفع اکثریتِ قاطعی که قافله ي تمدن و برخوردار بشری باشد ، جوامعِ سنتي و اقلیت هایِ قومی و قبیله ای و مذهبی نيز ، آداب و رسوم و مناسک خاص و قومی خود را ، دستِ كم از صحنه یِ زندگیِ سياسي و اجتماعی جوامع خود خارج ساخته و آن ها را به عنوان مسائل شخصی و اخلاقي افراد بشمار مي آورند و تنها به همین عنوان با آن مبانی برخورد کنند ...
به باورِ من برايِ ما ايرانيان نيز- از مشروطه تا كنون - بالغ بر يك قرن است كه زمانِ تحولاتِ بنيادين فرا رسيده و با تمامِ تجربه هايِ تلخ و شيريني كه برما مردم گذشته است ، ديگرحتا اگر كور هم باشيم و « گذشته ، چراغ راهِ آينده » مان نباشد و حافظه ي تاريخيِ خود را نيز از دست داده باشيم ، بازهم ديري است كه آن چه را بايد ، مي بايستي آموخته و دانسته باشيم و ديگر اكنون وقتِ تكرار نيست و حجت بر همه مان تمام شده است ... پس بشتابيم كه بسيار دير شده و زمانِ درازي را از دست داده ايم و در وجود جاده هايِ آسفالته و حتا شوسه ، يا با اتومبيل هايِ مجهز و قطارهايِ سريع السير و هواپيماهايِ جت ، ديگر كسي با الاغ و كاروان شتر به سفر نمي رود ، حتا اگر ديوانه باشد ....
وديگرهيچ والتمام . بهمن1385

برچسب‌ها: مسأله ي ايران . ايران و ضرورتِ تحولات فرهنگي . ايران و جامعه ي ايراني .

و تاريخ ، به روايتي
( 3 )
شگفتا كه روحانيِ شيعه مان * دگر كرد كردارش انديشه مان
پس از آن چه بر شيخِ نوري گذشت * كه بنمود نقشي ز شيخان پَلشت
دگر شيخ و مفتي كليدي نبود * هويت ز خود فاش كردي چه سود ؟
ز مردم كناره گزيدي همه * ز احمق نبودش جوي واهمه
لقب يافت آخوندِ دربار و بار * مريدان ز كف داده صدها هزار
دو دسته شدند اين زمان شيخكان * اقليت و اكثريت ، عيان
بماندند آن ها كه پرهيزشان * حريم تقدس شد آويزشان
به تدريج افزون شدند اين همه * ولي اكثريت ، بدونِ قمه
گروهِ دگر هم سياست شعار * كه هم مجلسي بود و هم مردِ كار
دو دوره گذشته ، همه مرده بود * اقليتي ها دگر ، كس نبود
بدين سان « نجف » گشت خود پايگاه * و در فقه و دين منحصر شد به راه
دگر شيخ نقشي به نهضت نداشت * سرانجام سر تويِ لاكش گذاشت
*
رضا شاه را چون كه نوبت رسيد * شدي شام تاري ز ملا پديد
ولي ريشه ي دين چو در ذات داشت * اساسِ نويني برايشان گماشت
ز ترسِ خشونت ، خموشي گرفت * ولي حوزه سامان و جوشي گرفت
چنان شد چو نوبت به بعدي رسيد * شدي ريش آن ها كه بايد سپيد
رها كرد فرهنگ و بگرفت جنگ * نتازيده زي منطقه شد پلنگ
گمان كرد خود را كه كوروش شده * به يك مشت كور و كچل خوش شده
به يك شب رقيه عوض كرد نام * فريدون شده زلفعلي ، در كلام
شنيديم چون نامِ جمشيد را * به خود غره گشتيم ، ناهيد را
به يك باره شد شاهنامه خدا * بكوبيد بر طبل ها گرزها
كه مائيم رستم ، هم اسفنديار * و مائيم از تخمه ي تاجدار
فريدون و جمشيدِ جم ، زالِ زر * گرفتيم ز اسكندر – آري – كمر
همه آريائي نژاديم ما * ز سيمرغ بگرفته عرشِ خدا
كه ما تخت داريم و تختي همه * به يك تيرِ آرش ، درختي همه
نداريد گر باور از ما كنون * ز حوزه بپرسيد « و مايسطرون »
ببنديم دروازه و شير را * بر آريم ناگاه پس كير را
به هستي چنان خويش آذر كنيم * كه گيتي همه محشرِ خر كنيم
غرض ما چنينيم و گاهي چنان * همانند ما نيست كس در جهان
بگفتيم و كردند از ما قبول * جهنم شد آغاز ، بدتر فصول
ز چل تا به پنجاه و چندش دگر * شد ايران همه متكي بر نفر
كه شاه و چپ و راست ، مجلس ، همه * نكردند از ديو و دد واهمه
و يا خود بهشتي گمان داشتند * كه فرصت به انديشه نگذاشتند
*
چو اهريمن آمد ، به تن رختِ پاك * يكي ناله برخاست از اصلِ تاك
كه نيكي دگر مرد در اين زمين * هلا دخمه اي لايقِ اين نگين
ز ره نارسيده چنان كشت و كشت * كه تا نشنود بس ، صدائي درشت
ولي بازگفتند : اي كاش ، كاش * بكشتيم ما ، هرچه بود اين قماش
يكي گفت : بايد ز روزِ نخست * به پا دارها كرده بوديم ، چُست
بكشتيم هركس كه با ما نبود * و يا در دلش ذره اي ريب بود
دگر گفت : اي كاش جز خود خسي * نه بگذاشتيمان نفس كش كسي
بكشتيم هركس نفس مي كشد * نفس را ز رويِ هوس مي كِشد
به پنجاه و هفت ، شصت و هفت و به شصت * بكشتيم اي كاش ، جز خرپرست
نمي زد دگر دم ، به ايران كسي * نه نقد و نه ناقد ، نه پيش و پسي
هر آن كس قلم را به دستش گرفت * به جز بهرِ ما ، خط ميخي نوشت
و يا شاعري ، جز به مدحِ عبا * بگفتي : گشاد است ، جيبِ قبا
ببايد به دارش كشيديم زود * كه حيف از گلوله ست ، بود و نبود
به غير از مقلِد ، نمي ماند كس * شنيده نمي شد ، صدايِ جرس
دگر جز مفاتيح و قرآن نماند * كه هر خشك و تر را ، به زندان نِشاند
بدين سان نموديم بيمه خودي * و اسلام مي شد همه سرمدي
به بايد كه از خونِ كفار ، ما * زمين سرخ مي كرد ، تيغِ خدا
بنگرفته زاجدادِ خود ، درسِ دين * نه « والذاريات » و نه « والشمس » و « طين »
ببايد كه بر تاركِ پرچمي * نهاديم شمشيرِ چندين دمي
غرض ، كم بكشتيم زاين مردمان * كه خود را گمان كرده شيرِ ژيان
از اين پس اگر باز رهبر شويم * ز كشتار بايد پيمبر شويم
كه تا كس نگويد كلاهت كج است * و يا مردمان را به ما ، در لج است
چنين بود و خواهد بُدَن در زمين * علي وار كشتن ، ره و رسمِ دين
كه چون چار سال او حكومت نمود * به جز جنگ چيزيش در كف نبود
به يك روز تا چل هزارش بكشت * « چنين است رسمِ سرايِ درشت »
و تكرار شد در قزلباش پار * « تولا » « تبرا » ست بنيانِ كار
در ايران سه بار اين لباسِ جنون * بريدند بر مرد و زن غرقِ خون
در آغاز اعرابِ لخت و پتي * كشيدند بر خاكِ ايران خطي
كه در داخلش هرچه بودي بسوخت * و بركودك و زن ، عرب در سپوخت
سپس آن چه بودي كتاب و قلم * به حمام ها گشت هيزم رقم
چنان سوختند از بن آثارِ علم * كه تا قرن ها خشك شد ، سبز و سِلم
درختي كه گفتند زرتشت كاشت * بريدند و بر ريشه آتش گذاشت
ستون هايِ كاخِ شهان كوفتند * به قاليِ زربفت دل دوختند
ز فرهنگِ ايران نماندي اثر * نه بگذاشتند آن چه بودش گهر
همه شادي و جشن ها شد به خاك * برآمد تن و سينه ها چاك چاك
*
چه خوش گفت فردوسي آن نيك مرد * كه فرهنگِ تازي است مرگ و نبرد
« چو با تخت منبر برابر شود * همه نام بوبكر و عمر شود »
« تبه گردد اين رنج هايِ دراز * شود ناسزا شاهِ گردن فراز »
« برنجد يكي ، ديگري بر خورد * به داد و به بخشش كسي ننگرد »
« ز پيمان بگردند و از راستي * گرامي شود كژي و كاستي »
« ربايد همي اين از آن ، آن از اين * ز نفرين ندانند ، باز آفرين »
« نهان بتر از آشكارا شود * دلِ شاه شان سنگِ خارا شود »
« بدانديش گردد پسر بر پدر * پدر هم چنين بر پسر چاره گر »
« شود بنده ي بي هنر شهريار * نژاد و بزرگي نيايد به كار »
« به گيتي كسي را نماند وفا * روان و زبان ها شود پر جفا »
« ز ايران و از ترك و از تازيان * نژادي پديد آيد اندر ميان »
« نه دهقان ، نه ترك و نه تازي بود * سخن ها به كردار بازي بود » ...
« چنان فاش گردد غم و رنج و شور * كه شادي به هنگامِ بهرامِ گور »
« زيانِ كسان از پيِ سودِ خويش * بجويند و دين اندر آرند پيش »
« نباشد بهار از زمستان پديد * نيارند هنگامِ رامِش نبيد »
« چو بسيار از اين داستان بگذرد * كسي سويِ آزادگان ننگرد »
« بريزند خون از پيِ خواسته * شود روزگارِ مهان كاسته » ...
پس از هفت قرنِ سياه و به خون * كه ايرانيان جمله زار و زبون
فراموششان شد ، چه بودند پيش * نياورد كس ياد ، فرهنگِ خويش
به بد خو گرفتند و جان ها تباه * درون ها همه فاسد و دل سياه
دگر هيچ بودند و بس ناتوان * رياكار مردم ، دلي و زبان
مغول چون برآمد ، به كف تيغِ تيز * دگر باره ايران ، غلام و كنيز
بكشتند و سوزانده اين خاك را * به نگذاشته ، پاك و ناپاك را
خليفه به مرد و خلافت به رفت * به جايش دگر رهبراني نشست
مغول گرچه خون ريز و بي رحم بود * ولي در دلش حرفي از دين نبود
بيابانيان چون گرفتند خاك * ز زهرِ خلافت نمودند پاك
ولي بود آلوده ايران ، چنان * كه شد مركز شيعه ، ملكِ كيان
پس « الجايتو » شد « خدابنده » نام * بيآموخت ايران ورا اين كلام
« نظام الملك » خواجه ي رنگ و ننگ * بياميخت معجوني از صلح و جنگ
بكشت او ز « صباحِ » دارو فروش * كه در قلب وي داشت ايران خروش
عَلم شد در اين ملك ، بس فرقه ها * چو ديدند تازي به ضعف آشنا
به كوه و كمر قلعه ها ساختند * به پايِ مغول شعله افراختند
ولي خلق ايران چنان مرده بود * كه هيچ اش نماندي ، زياني و سود
مغول آمد و جمع كرد اين همه * به سطل زباله سپرد و قمه
خليفه به لايِ نمد داد جان * همه گشت تعطيل كلِ دكان
نه سيلي فرو ريخت از آسمان * نه مختل شدي گردشِ كهكشان
عذابي نيامد ز سويِ خدا * نگرديد چرخِ زمين در هوا
ولي دين چنان ريشه در خاك داشت * كه ماند و به هر سو اثرها گذاشت
*
ادامه دارد
از دفتر: « پراكنده ها – گوناگون » گشوده و منتشرنشده تا كنون .

برچسب‌ها: شعر كلاسيك - سياست و اجتماع . تاريخ ، اجتماع و سياست - شعر كلاسيك .

و تاريخ ، به روايتي
( 2 )
چنين بود كايران ، به آخر نفس * بيستاد با چنگ و دندان ، ز پس
در اول اگر گولِ تبعيض خورد * به زودي ز تبعيض نو يكه خورد
بدين سان سه قرنِ سراسر به درد * سيه جامگان ، سبز و سرخِ نبرد
برآمد ز ايران و بگرفت خاك * اوستائيان ، سر برآريد پاك
كه ما خويشتن ، بهتر از اين بُديم * چرا اين چنين ، زار و نالان شديم ؟
يگانه خدائي كه ما داشتيم * و « زروان » خود را ، به جا داشتيم
چه شد گشنه ي باديه آمدند * ز اين ملك هم پا و هم سر زدند
نهادند منبر ، به تقليدِ تخت * بر آن تكيه كردند ، اربابِ بخت
بسي كشته دادند و سرها برفت * سرانجام شد نااميد و نشست
چو ديدند راهِ رهائي است سد * گذشته ست و ، برگشت را نيز « حد »
سياست شعاران ، خِرد پيشه گان * نمودند راهي ، تماميِ زيان
كه خود هم ، مسلمان و تازي شوند * به كردار ، خلقي نمازي شوند
دو شخصيتي گشت ، بنيادمان * از اين ظاهر و باطن آري ، امان
به اندك زماني ريا ، مصلحت * به پوشيد برخود لباسِ سخط
« تقيه » نمودند خُرد و كلان * برآمد ، يكي مذهبِ جاودان
نه اسلام و ني خود مسيحي ، مجوس * به ايران فقط بود ، اين سان نفوس
دو رنگي پذيرفته شد در نهاد * دروغ و ريا ماند و نيكي به باد
ز ايرانيان پس برآمد اصول * رجال و عقايد ، حديثِ قبول
نويسنده ي سيرت اند و خراج * به اسلام افروختندي ، سراج
ولي خود شهيدند و مقتولِ كين * براين طرحِ زشتي ، دوصد آفرين
برفتند و ز ايشان « تقيه » به جا * نماندي دگر هيچ ، زاين بت رجا
كنون ما همه ، آن چه هستيم نيست * كه مي گويد اين اصل ، از آن كيست ؟
چنان جا گرفته ست ، در جانمان * كه بعد از مغول گم نشد ، آنِ مان
« نظاميه » ها پيش و پس ، جا گرفت * و شد متصل ، تا كه مأوا گرفت
بكشتند و كشته شدند آن همه * بكوبيد بر فرقِ يك يك قمه
همه دشنه و خواجه ، در قلعه ها * و شد نيز ، يك تن از ايشان خدا
مگر آن كه تعطيل گردد دكان * به رمزي كه دانند ، بس مهتران
نشد ، ليك يك فرقه در روزگار * بماندي ز شيعه ، همين يادگار
*
سرانجام دورِ دراويش شد * ز صوفيه – آري – دلم ريش شد
تولا ، تبرا ، همه هو كشان * بريدند گردن ، ز گردن كشان
جبل عامل و قلكِ شيعيان * يكايك نمودند مهد اصفهان
« محقق » دگر « حر » و « شيخِ بها » * شهيدانِ اول به ثالث قضا
دگر « مجلسي » « قمي » و ديگران * نهادند بنيانِ مذهب ، برآن
شدي شاه عباس مرشد به كل * كنارش شيوخي كه گو عقلِ كل
برآمد ، يكي ائتلافي قوي * ميانِ شيوخ و شهان ، منطوي
نوشته ست يك تن ، دو صد جلد كار * تمامي احاديثِ پر اعتبار
و آن هم به عصري كه با خر ز هند * يكي نسخه آرند از بحرِ سند
دگر نسخه در مصر و طائف بود * كه بايد زبانِ مذاهب شود
بدين گونه فرهنگي از شيعيان * به دور آمد از قدرتي بي كران
كه با زور و زر ، مذهبي ساختند * به قسطنطنيه ، نظر باختند
پس از آن به تدريج ، خود شد دكان * سرانجام هم ، بس شدي ناتوان
بدان سان كه از خاكِ افغان همه * يكي حمله آورد ، بر قائمه
فرو ريخت چون تيره ي شيخ صفي * به جا ماند ز ايشان ، دكاني قوي
*
رسيد عصرِ ماشين و علمِ جديد * دو جنگِ جهان سوز آمد پديد
پس از جنگِ اول ، به امري سترگ * برآمد ز عثمانيان آتاتورك
به پا خاست با جنگِ دوم جهود * و تأسيسِ يكتا حكومت نمود
سپس ارتباطات و عصرِ شناخت * برون كرد هركس خِرد را نتافت
هويدا شد آن جا كه در اصطكاك * ببايد زند زاين دو يك تن ، به چاك
يقين دار آن يك خِرد نيست ، بس * فراموش كردند بعضي نفس
به دوران مشروطه هر كس رسيد * بگفتند شد روزگارش سپيد
ولي در به مشروطه آدم نبود * خلايق همه مردماني خمود
به جز اندكي ينگه دنيا شده * به تحصيل چندي اروپا شده
كه خود جمله گشتند از رهبران * به مردم نمودند سود و زيان
هم اينها نوشتند نشريه ها * كه بيدار گردند خلقِ خدا
ز « حبل المتين » و « مساواتيان » * و « روح القدس » ديگران ، ديگران
و ديگر ز شب نامه ها بيش و كم * كه بود آن زمان جملگي مغتنم
ولي مردمي جمع شان بي سواد * چه گويم ، شده پست گويا نژاد ؟ !
كساني كه تقليدِ ملا كنند * نه بشناخته ، خويش دولا كنند
به فتوايِ آن شيخِ نوري شدند * كه مشروطه كفر است دوري شدند
گهي توپخانه ، گه عبدالعظيم * تحصن نمودند ، جمعي لئيم
كه ما شاه خواهيم و مشروعه را * به رويِ زمين اند شاهان خدا
به هرجا كه مشروطه و مجلس است * طلايِ خداوندِ آن جا مس است
هرآن كس كه جز اين بگويد ، يقين * بود بابي و دهري و ضدِ دين
غرض گفت هرجا كه بنشست و خاست * كه مجلس يقين ضدِ آئينِ ماست
چو راهش ندادند رويِ پتو * به مشروطه گرديد كين توز عدو
كمر بست بر هدمِ مجلس چنان * كه با مستبدان شدي هم عنان
محمدعلي شاهِ نيرنگ باز * وضو ساخت با خونِ پاكان ، نماز
به قزاق و با توپ مجلس به بست * پس آن گاه بر تختِ شاهان نشست
دگر شد ورق ، ليك كو راهيان * جهانگيرخان و ملِك ، ديگران ؟
همان ها كه ره را نخستين قدم * گشودند مشروطه را ، با قلم
برآورد سر ، هرچه فرصت طلب * به جوشيد از خاك ، بس زن جلب
خِرد پيشه گم بود ، چون از ميان * به دور آمدي ، هر يلِ ناتوان
چه بسيار ميراث خوارانِ دون * كه مشروطه چي گشت ، مشتي زبون
بر اين جمع مجلس به پا داشتند * ز سوراخ ها سر بر افراشتند
به كشتند آن ها كه ايران بُدند * چه گويم ، مگر بعد ايران شدند ؟ !
جهانگيرخان آن وكيلِ دلير * كه بر نامِ وي ختم شد سردبير
دوتن ديگر اربابِ نطق و قلم * كه بر جان ايشان ، قلم زد رقم
سه جان داده ي عشق ، در باغ شاه * كه خورشيد ، بر مرگِ ايشان گواه
زبان بركشيدند ، از كامشان * بماندي به دوران – ولي – نامشان
نخستين شهيدانِ عصرِ جديد * زبان و قلم زاين سه تن رو سپيد
زماني كه قحط الرجال آمده * چنين مردماني ، به بار آمده
بُوَد اين نشانِ قلم سر به خون * كه يعني در اين بوم و بر واژگون
ولي سال و اندي نگرديده ، كار * دگر شد ، شهنشاه پا در فرار
ز تبريز و قزوين ، خراسان و رشت * ز ايلات و كرمانشهان دشت دشت
خلايق همه سويِ تهران شدند * خود ايرانيان مردِ ميدان شدند
محمدعلي شاه گم شد به روس * و نوبت رسيدي به كودك جلوس
پس آن گاه مشروعه چي شد به دار * به فتواي شيخانِ برده قمار
مكافات خانه بود اين سراي * زدي ضربتي ، گردنت را به پاي
ولي بود ايران هم آن سان كه بود * همه مردمان پيرواني خمود
تحول در انسان بود ، ني به چوب * سرائي كه خالي است ، در را مكوب
به تقليد گر به شدي سال و ماه * نبودي چنين ، خلقِ ايران به چاه
*
عوض شد در آغازِ قرنِ جديد * يكي تيره آمد ز شاهان فريد
به اصلاح چون زد رضا شاه دست * به ماندي وليكن وطن خرپرست
سرانجام محدود كردي لباس * ولي شيخ را حفظ كرد از اساس (؟!!)
به يك چند چادر ز زن ها گرفت * دريغ آن چه - بي فهم – زآن ها گرفت
پس از وي پسر ، هر دو را لغو كرد * نه اين و نه آن ، هر دو تن سهو كرد
كه آگاهي اصل است تغيير را * تحول نباشد ، به نادان روا
پدر با پسر ، هر دو دين دار بود * از آن روي كاري به نيمه نمود
دريغا كه آن هر دو تن پهلوي * نكردند كاري ز بنيان قوي
بهائي ندادند فرهنگ را * گرفتند پس جانبِ جنگ را
از آن سوي دين را نديدند هيچ * رها كرده آخوندِ عمامه پيچ
بدين سان قوي گشت ، هر سال و ماه * فرو برد ايران و خود را ، به چاه
چنين شد كه در سالِ پنجاه و هفت * به هر كس فرو رفت ، چيزي كه رفت
*
ادامه دارد ...
از دفتر: « پراكنده ها – گوناگون » گشوده و منتشرنشده تا كنون .

برچسب‌ها: شعر كلاسيك - سياست و اجتماع . تاريخ ، اجتماع و سياست - شعر كلاسيك