دو شنبه نهم خرداد ماه 1384
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

سخني در مفهومِ : سياست و فرهنگ
ـــــــــــــــــــــــــــ

مي خواهيم به اين نكته به پردازيم كه چرا وچگونه نزدِ ما شرقيان " سياست " و " فرهنگ " همانندِ بسياري از پديده هايِ گوناگونِ اجتماعي ، شناخته شده نيست و به همين دليل هم ما مردمِ جهانِ توسعه نيافته ، مقولاتِ ياد شده را به صورتي مي شناسيم و با آن برخورد مي كنيم كه نزدِ ديگران و جهانيان – به ويژه نزدِ انسانِ مدرن و فرامدرن – چنان شناختي اصلا و ابدا مطرح نيست . يعني ما به چيزي " سياست " مي گوئيم كه مللِ متمدن آن را نيرنگ و دو دوزه بازي و زد و بند و دستِ كم " سياست پيشه گي " و " فرصت طلبي " و " انحصارِ ناروايِ قدرت " مي دانند .
هيچ انسانِ متمدني به آن چه در جوامعِ كشورهايِ منطقه ي خاورميانه " سياست " و " مديريت " گفته مي شود " سياست " و " مديريت " نمي گويد ، هم چنان كه محال است " انساني مدرن " و " خِرد انديش " و " آزاد " و " آگاهِ " به آن چه در كشورهايِ خاورميانه نسبت به " فرهنگ " و دانش و ديگر مقولاتِ اجتماعي مي گويند ، حتا لحظه اي بينديشد .
ما " سياست " را همواره چيزي زشت و پليد و ناروا دانسته ايم و همواره از آن بد گفته ايم . بگذرم از آن كه ما مردم چقدر شيفته ي قدرت و حتا " قدرت پرست " هستيم و در همان حالي كه سياست را كاري ناروا و به اصطلاحِ " مالِ آدم هايِ غيرِ متعهد و غيرِ پا بند به اصولِ اخلاقي " مي دانيم واز آن بد مي گوئيم ، در همان حال هم سخت عاشقِ آن هستيم و همواره ناداني و ناتوانيِ خودمان را ، در دانائي و توانائيِ اربابِ قدرت جسته ايم و آن قدرت را در درون و شخصيتِ خويش ستايش كرده ايم .
يادم نمي رود كه پيش از انقلاب بسياري از " مقدسينِ " ما از " سياست " پرهيز مي كردند و حتا به عنوانِ نوعي " فضيلت " به شما ياد آوري مي نمودند كه : " ببخشيد ، من كه روزنامه نمي خوانم . " حالا نه اين كه اين حضرات مثلا روزنامه را از جهتِ تهي بودن از محتوا نمي خواندند ، خير- و آن هم به جايِ خويش محفوظ - اما اصولا روزنامه خواندن و راديو گوش دادن و تلويزيون تماشا كردن ، نوعي خلافِ تقوا بود . چنان كه همه يادمان مانده است تلويزيون نيز تنها پس از 57 به منازلِ اكثريتِ قاطعي از ايرانيان و به ويژه جمعيتِ فراوانِ شهرستاني و روستايي وارد شد . – حالا از تهران به عنوانِ تنها شهرمان مي توانيم جداگانه سخن به گوئيم - حتا هم اكنون نيز پس از نزديك به سي سال ، باز بسياري از پرهيز كاران ، در اندرزهائي كه به كودكان مي دهند " سياست " را - هم چنان و به گفته يِ خودشان - نوعي " پدر سوخته گي " معرفي مي كنند . يعني از گذشته ها تا جوانيِ من و فرزندانم ، چيزي عوض نشده است
اصولا ما مردم با خودمان رو راست نبوده ايم . همواره " ظاهر " و " باطني " داشته ايم و همواره نيز- نيرنگ بازانه- ظاهر را به عرفِ اربابِ قدرت آراسته ايم .
آيا يك اروپائي يا يك انسانِ آگاه و متمدن يعني يك شهرنشينِ امروزينِ جهان به " سياست " همين گونه مي نگرد و دنيا را چنين و اين چنين مي بيند ؟ گمان نكنم ، حتا فكر مي كنم نزدِ بسياري " سياست " پر جاذبه ترين و شيرين ترين باشد . و مگر نه اين است كه آن را " سرگرميِ ثروتمندان " دانسته اند ؟ حالا به بارِ منفيِ مفهوم كاري ندارم .
و اين تنها مقوله يِ " سياست " نيست كه اين چنين نزدِ ما مردم لجن مال شده و در عينِ حال پرستيده شده است ، بلكه تماميِ مقولاتِ اجتماعي مان همين وضع و شرايط را دارند .
آيا " فرهنگي " در عرفِ امروزينِ جهان ، به همان چيزي مي گويند كه ما جهانِ سومي ها مي گوئيم ؟ ما هر كس را كه دارايِ حكمِ وزارتيِ " آموزش و پرورش " و پيشترها " فرهنگ " و پيشتر " وزارتِ معارف و علوم " بوده است و باشد " فرهنگي " مي دانيم و مي شماريم . اين است كه آبدارچيِ اداره هم خود را " فرهنگي " مي داند و از مردم مطالبه يِ حق و حرمتِ " فرهنگي " بودن را دارد . و مگر باز تنها " فرهنگ " است كه مقوله اي غريب و ناشناخته مانده است ؟ خير و خير .
قرن ها وبلكه هزاره ها آگاهي از ايرانيان دريغ شده است و در صد ساله يِ گذشته ، يعني از " مشروطه " تا كنون كه از " عدالت خانه " شروع كرده ايم ، پي در پي بحران و بحران و جنگ و انقلاب و تغييرِ رژيم ها را داشته ايم و هم چنان در گامِ اول مانده ايم . وچنين است كه هنوز سخنرانان و تبليغات چي هامان ، از " عدالتِ اجتماعي " به عنوانِ يك " ايده آل" سخن مي گويند و يعني كه هنوز نمي دانيم چه مي خواهيم و پي در پي دادِ سخن مي دهيم و همان شعارهايِ صد سالِ پيش را تكرار مي كنيم . حالا هم كه – مثلا - چشم گشوده ايم مي بينيم تماميِ " واژه گانِ " فارسي از معنا و مفهوم و كاربردِ خويش افتاده اند و متاسفانه هم چنان گذشته يِ صد ساله مان ، بازهم " آگاهي " را با " قطره چكان " و به زور و لياقتِ فردي به دست آورده ايم و مي آوريم و عمومِ مردم و جامعه نيز حتا از تزريقِ " با سرنگِ " آن پرهيز مي كنند و هنوز جامعه به " خاص " و " عام " تقسيم شده ، مانده است ...
و اما از آن سو ، پي در پي دارد بنيادهايِ اجتماعي و ذهنيِ سنتي در هم مي ريزد و نسل هايِ جوان و جوان تر هر روز از گذشته فاصله مي گيرند ، در حالي كه – باز همچون گذشته – شناخت و دانائيِ ويژه و موردِ لزومِ نسلِ جوان و فردايِ كشور ، از او دريغ مي شود و هنوز بايد كسي خودش لياقت و انگيزه به مسأله يِ خاصي داشته باشد ، تا با كتاب و به ويژه از طريقِ رسانه يِ بسيار موثرِ " اينترنت " بتواند چيزي را كه مي خواهد پيدا كند و به آن " آگاهي " ها دست يابد . يعني اين كه هم اكنون نيز چون گذشته هايِ دور و جوانيِ من و تماميِ صد ساله يِ گذشته ، همان تقسيمِ " خاص " و " عام " معتبر است و تفاوتِ چنداني نكرده است .
درست است كه امروزه و اكنون هيچ نوع " آگاهي " و شناختي از كسي دريغ نمي شود و اگر كسي " اهلش " باشد هر چه را به خواهد ، بدون هيچ استثنا و حتا مشكلي ، حداكثر از طريقِ اينترنت مي تواند به دست آورد ، اما سخن در اين است كه بازهم نخست بايد كسي خودش " اهلِ " موضوع باشد و علاقه و انگيزه اي به آگاهي و شناخت داشته باشد ، تا در صددِ فراهم ساختنِ آن به كتاب ها و نوارها و ديسك ها و كاست ها و نشرياتِ كاغذي و اينترنتي مراجعه كند و آن منابع را بيابد . و اين يعني باز همان تقسيمِ سنتي .
بگذرم از آن كه مي دانيم اكنون اكثريتِ قاطعي از مردم – حتا جمعيت هايِ شهر نشين – يا مستمعِ تلويزيون و راديو و روزنامه ها و حداكثر ماهواره هستند ، يا دسته يِ كمي كه جذبِ تريبون هايِ ناداني شده اند و ديگرها و ديگرها ...
سخن در اين است كه به موازاتِ در هم ريختنِ معيارها و مفاهيم ، بايد خوراكِ فرهنگيِ لازم ، برايِ تماميِ اقشاروجمعيت ها ، اعمِ از شهر نشين و روستائي و ثروتمند و فقير و برايِ هر قشري به فراخورِ حالِ خودش ، منابعِ " آگاهي " و شناختِ شايسته از " انسان " و جهان و" آفرينش" و منطقه و تماميِ مسائل و مقولاتِ علمي و اجتماعي فراهم باشد و به گونه يِ موثر نيز در اختيار آن اقشار قرار گيرد .
سخن در همگاني ساختنِ " آگاهي " است ، نه اين كه ما هنوز داريم در مسيرِ آن مانع ايجاد مي كنيم و همچون گذشته ، تنها كسي به شناختِ لازم و شايسته از انسان و خويشتن و جامعه دست پيدا مي كند كه بخواهد و استعدادش را داشته باشد و انگيزه اي به آن را بيابد ، يعني همان خواص ... و اين يعني همان گذشته و بازهم هيچ ...
و چنين است كه ما خاورميانه اي ها ، هنوز نمي دانيم در كجايِ عالَم هستيم و چه مي كنيم ؟ !
آيا نوعِ مردمِ ايران هيچ گاه به " سياست " به عنوانِ يك " دانش " يا شيوه يِ مديريتِ جامعه نگريسته اند ؟
به همين گونه است وضعيتِ " فرهنگ " كه اصلا مردم نمي دانند چيست و چه بوئي دارد ، در حالي كه شب و روز با آن درگير هستند . ديده ايد كه حتا بسياري از به اصطلاح روشن فكرانمان نيز به " فرهنگ " به عنوانِ نخستين ضرورتِ زندگي در امروز و فردا ننگريسته اند . به همين دليل هم با نوعِ جامعه نتوانسته اند ارتباط و تماس برقرار كنند و لذا كمتر در صددِ اصلاح و ارتقايِ " فرهنگ " بود ه اند . و ديده ايد كه نوعِ مردم حتا تفاوتِ " دانش " با " آگاهي" و شناخت را نمي دانند و نمي شناسند ، چه رسد به فرق بينِ گوشت كوب و واجبي ! !
و آيا ديده ايد كه گاهي بعضي از خبرنگارانِ رِندِ رسانه ها به سراغ مفاهيم و واژه هايِ خاص مي روند و از مردمِ كوچه و بازار مي پرسند كه مثلا : " وفاداري " چيست ؟ يا : " عشق " يعني چه ؟ و يا اين كه : معنايِ واژه يِ " وظيفه " و " تعهد " چيست ؟ و حتما هم ديده ايد كه چه جواب هايِ پرت و پلائي مي دهند ، انگار نه از پشتِ كوه كه از كره يِ ماه و مريخ سخن مي گوئيد . پاسخ مي دهد كه :
" همان حقوقِ بازنشستگي است " كه به آن " وظيفه " و " مستمري " هم مي گويند . يا : منظورتان " نظام وظيفه است ؟ كدام يك ؟
نگوئيد كه آن گزارش گران در محل هايِ خاص و از افرادِ موردِ نظر مي پرسند ، نه از همه و هرجا ، يا از محيطِ آگاهي و دانش ... كه خواهم گفت : خودم آزموده ام و ديده ام ، شما هم بيازمائيد ، خواهيد ديد . از آن گذشته " محيطِ آگاهي " بايد تماميِ جامعه باشد ، نه جا و افراد و اقشارِ خاصي ...
و سرانجام اين كه نگوئيد : چرا پي در پي انتقاد مي كني و ايراد مي گيري و نِق مي زني ؟...؟ كه خواهم گفت : " نق زدن خصلتِ دموكراسي است " ما هم كه مثلا مي خواهيم آن را تمرين كنيم و محيطِ اينترنت نيز فضائي جهاني- و در رابطه با زبانِ فارسي و به ويژه سايت ها و وبلاگ ها - فضائي ويژه يِ خواص و دانايان است ... اگر هم بگذارند هر روز كاربردِ عمومي آن بيشتر مي شود ...
و التـــمـــام

غزل واره
برايِ من دگر آرامشِِ مهتاب زيبا نيست
برايِ من دگر سرمستيِ عشاق تنها نيست
خداوندِ من اي دريايِ بي پايان
اهورايِ من اي خورشيدِ رو گردان
تو را تا كي به « خود » خوانم
مگر تو نيستي چون من؟
تو بي تابي كه من بي تاب تر از بادِ نوروزم
مرا اين « بي خودي » از خويشتن
از « خود » نمي شايد
تويي « خويشم » تويي پيشم
تويي « چشمانِ درويشم »

در اين روزان - دلِ من - باز دنبال تو مي گردد
كه جوشِ نوبهار آمد
مگر در راه صدها مست را رقصان ، نمي بيني ؟
كه امشب باز دنبالِ « خود » و پيمانه مي گردم
دلم از آرزويِ عشق لبريز است
بهانه ، اي بهانه ، اي بهانه تو
نمي خواهم كه تسليم جهانِ مرده گان گردم
نمي خواهم اسيرِ بندِ كَس چون برده گان باشم
و مي خواهم زلالِ چشمه ساراني روان باشم

تو اي معشوقِ روياها و هم الهام بخشِ من
بيا از ذهن بيرون شو
بيا دست از سَرَم بردار
كه مي خواهم به جايِ مريمِ عَذرا
نشانم خسروِ« خود » را
و شب ها مي خورم تنها
همه « بي خود » همه « بي ما »
خودم تنها
خودم تنها
برايِ سال هايِ پيريِ خود در پيِ افسانه مي گردم
برايِ بي قراري ها
توانِ زيستن تنها
علاجِ دوريِ فردا

جهان و خويشتن در پيشِ رويم
مرگ بي چيز است
اگر بايد كه روزي زندگي را تا به سر بردن
به سر بردم ، به سر بردم
و امروزي منم ، بر آستانِ حضرتِ خورشيد
و در خود آتشي سوزان عيان دارم
كه مي سوزد هر آن دستي كه بر دستانِ من پيچد
و مي رقصد هر آن مستي كه از چشمانِ من نوشد
سبو بر گير ساقي ، رويِ فروردين نمي بيني ؟
از آن رخساره يِ زيبا
ز گُل پَرچين نمي چيني ؟

برايِ زيستن تنها
پيِ افسانه مي گردم
توانِ بي قراري را
پيِ ديوانه مي گردم
خوش و مستانه مي گردم


شعري از : دفترِ " حديثِ كشك " - تهران1382
( مقيم ارشاد - نسخه ي الكترونيكِ آ ن را مي توانيد بخوانيد)

گفت و گويِ ذهني – يادداشت هايِ هويتي
( 3 )
من وكلاه

-كلاه : سخن در اين بود كه برايِ رسيدن به يك جامعه و انسانِ آزاد و آگاه در ايران ، آيا از تجربه هايِ اقوام و مللِ ديگر ، در دانش و آزادي گريزي خواهيم داشت ، يا خير ؟
-من فكر نمي كنم ، ولي هستند بسياري كه مي خواهند دانش و تكنولوژي را ، با هويتِ قوميِ خويش در آميزند و به اصطلاح تمدن را " بومي " سازند و بر اين باورنيزهستند كه تجربه يِ موفقِ خويش را – در آن صورت – خواهند داشت .
-اين سخن شايد تا حدودي نادرست نيز نباشد ، من هم نمي گويم كه ايرانيِ اكنون مي تواند يك باره تغييرِ هويت و ماهيت به دهد و از آن جا كه هر پروسه يِ تغيير و تحولي در زمان قرار دارد ، آشكار است كه ما ايرانيان در گذرِ دستِ كم يك نسل كه به آموزش و پرورش و فرهنگ- به عنوانِ زير بنايي ترين اساسِ جامعه- نگاهي دگرگون و دانسته داشته باشيم و تمامِ لوازم و اسباب هم موجود و فراهم باشد ، حداكثر " انسانِ ايراني " چيزي در حد و حدودِ بعضي از مردم و جوامعِ اروپايِ شرقي ولي با نگاه و شخصيتِ خويش خواهد بود . من هم نمي گويم كه مي شود – يك شبه يا يك نسله – شد انسانِ مرفه و كامكار و آگاهِ مثلا اروپايِ غربي و مركزي يا امريكا و كانادا ، حتا معتقدم دستِ كم در نسلِ آينده چنين چيزي و چنين فرضي ناممكن است . اما سخن در اين است كه حتا در همين صورت هم ، آيا ما ايرانيان گريزي از ضرورتِ آگاهي از " تمدنِ غرب و مدرن " و دركِ نفسِ آزادي و برخورداريِ انسان از تماميِ امكاناتِ كره يِ خاك داريم ، يا خير ؟
-كلاه : ممكن است موضوع حل شده و به نقطه يِ مشتركي رسيده باشيم . در اين جا بحث و سخنِ اصلي دوباره همان دعوايِ هويت و بي هويتي است . چيزي كه بدونِ ترديد در چشم اندازِ نزديك كشور و جامعه يِ ايراني ، هيچ يك از اين دو شخصيت ديده نمي شود و حتا ناممكن است . آن موجود آرماني كه ما در ايده آل هايمان مي خواهيم و مي طلبيم ، يعني انساني كه ورايِ نيكي و بدي بينديشد و به " فراسويِ خير و شر " دست يافته باشد ، پس از آن آفريده خواهد شد .
-به گفته يِ آن كويريِ " اهلِ كاشانم " : انساني كه " پشتِ دانائي اردو " بزند ...
-بله ، چنان انساني تنها در يك شرايطِ متفاوت از اكنون ، قابلِ آموزش و رشد است و اين يعني كه حلِ موضوع ، تنها در زمان و دستِ كم در نسلِ فردا ممكن است ، نه در چشم اندازِ نزديكِ كشور ...
-تازه اگر خوش بين باشيم وموانعِ گوناگون را در نظر نگيريم .
-كلاه : از آرمان ها و آرزوهايِ دور و درازمان بگذريم و به امروز و اكنونِ جامعه يِ ايراني باز گرديم .
-بله . بحث و سخن همان است كه بود : " دانش " و " آزادي " به عنوانِ جوهرِ تمدنِ نوين ، همواره لازم ملزومِ يكديگر بوده و بايستي بر تماميِ مقوله ها و پديده ها حاكم باشند . يعني هيچ مانعي نبايد برايِ هيچ پرسش وهيچ گونه شناختي وجود داشته باشد و بايد در شرايطي آماده و مناسب ، نسلِ آگاه و آزاد و برخوردارِ فردا برآيد . اين چشم انداز بدونِ " آزادي " و امنيت و مشروعيتِ سخن گفتن ، ممكن نيست .
-كلاه : ظاهرا " آزادي " و " آگاهي " جدائي ناپذير هستند و فرضِ هريك بدونِ آن ديگري ، ناممكن يا خود فريبي است .
-دستِ كم برايِ نسلِ امروز و فردايِ كشور ، هيچ گريزي از آن دو نداريم و بحثِ اين كه كدام يك اصيل هستند - نيز - ما را به جائي نمي رساند .
-اما در عينِ حال " دانش " و " آگاهي " و شناختِ عقليِ انسان ، از خويش و مجموعه يِ جهان و آفرينش ، اصالت دارد . يعني " آگاهي " اصيل است و " آزادي " را سبب مي گردد ، بگذريم از آن كه " دانش " و " آگاهي " دو مقوله ي جدا ومتفاوت هستند ...
-اما از ياد نمي بريم كه علم بدونِ آزادي ، ممكن بود قرن هايِ دشوارِ ديگر- نيز- در حصارِ قرونِ وسطائيِ خويش باقي بماند و حتا چون گذشته هايِ دور و نزديكِ ايراني ، خود را انكار كند . چنان كه كرد و ديديم .
-از ياد نمي بريم و در جايش به اين سخن باز مي گرديم . اما هم اكنون و در اين جا بايد فورا تاكيد كنيم كه در روندِ تكامل و ساختارهايِ زيربنائيِ اجتماع و شخصيتِ انسان و جامعه ، سال ها خيلي به حساب نمي آيند و صد البته كه بهترين بسترِ رشدِ دانش و آگاهي در جوامعِ آزاد وجود دارد و بدونِ " آزادي " فرضِ " آگاهي " هم ممكن نيست .
-اما يك چيز را هم فراموش نكنيم كه مادرِ تمدنِ كنوني " تكنولوژي " و " صنعت " است و اين دو خود مامِ كهني دارند كه دانش و آگاهي است ، يعني حتا مادرِ " آزادي " نيز " آگاهي " بوده و هست ...
-كلاه : اين بحث در اين جا و اكنون ، ما را به جائي نمي رساند . بهتر است آن را رها كنيم و در ادامه يِ موردِ بحثِ خويش – يعني شرايطِ اكنونيِ جامعه و انسانِ ايراني– از كلي گوئي به جزئي نگري باز گرديم و ازمباحثِ فرعيِ ديگر به پرهيزيم .
-بله ، بايد از پدر و مادر گذشت و به كودكِ امروزين پرداخت . هويت و تمدن و دين به جايِ خودشان ، اما امروزه ما كودكي را در برابر داريم كه حاصلِ صدها قرن و تمدن است . آن چه امروز و در انسانِ مدرن در حالِ شكل گرفتن است – يا گرفته – چيزي ورايِ هويت هايِ شناخته شده مي باشد . اين كودك مولودِ مكررِ تاريخ و تمدن نيست ، بلكه انسان و جامعه يِ ديگري است كه هرگز در تاريخِ بشر تجربه نشده است .
-آري . هر كس تجربه و روايتِ خويش را دارد ...
-پس اين را هم تاكيد كنيد كه برايِ شناختِ فردا گريزي از شناختنِ اكنون وجود ندارد و آن چه در امروزِ جامعه و انسان و نيز در ايران و شخصيتِ ايراني در حالِ شكل گرفتن است ، چيزي ورايِ گذشته هاست . موجودي كه در نتيجه يِ " رنجِ مداومِ بشر " در حالِ زاده شدن است . دقيقا به همين دليل مي گويم : بايد به بزرگيِ موضوع توجه كرد و آن را شناخت و باور نمود .
-كلاه : به بحثِ خويش بازگرديم . اكنون وقتي نداريم كه به گذشته ها هدر به دهيم . ويرانه ها را بايد رها كرد . آن سوتر سازندگي در جريان و درانتظار است . در حالي كه ممكن است انسانِ فردا از جنسِ امروز و ديروز نباشد . مگر نمي گوئيم چيزي بزرگ تر از همه و متفاوت با كلِ تاريخ ، در جوامع و انسان هايي ظهور كرده است و در جوامعِ ديگري نيز ، در حالِ زاده شدن مي باشد ؟
-پرت و پلا نبافيم و از موضوع دور نشويم . اين ساختمانِ نوين ، خارج از كره يِ خاك نيست ، رويِ همين زمين وجود داشته و دارد و خود مولودِ همين جهان است . " به عبارتِ ديگر " : امروز فرزندِ ديروز است و جامعه يِ فردا را ، پدران و مادرانِ امروزين و موجود مي پرورند .
-كلاه : نسلِ فردا موضوع و پروژه يِ آگاهي و آزادي را ، در جامعه و شرايطِ خويش بر خواهد آورد ، اما نقش و جايگاهِ جامعه يِ اكنوني – يعني پدر و مادرِ امروز – در روندِ اين بازسازيِ ساختاري و اجتماعي چيست ؟
-اگر منظورتان نسل هايِ اول و دوم – و حتا سومِ – " انقلابِ 57 " باشد كه اين نسل ها تا كنون مرده اند ، يا در حالِ مرگ هستند . برايِ گفتن از فردا ، بايد با نسلِ فردا بود . گذشته از اين ، نسل هايِ معاصر جز ويراني و خرابي چه داشته اند ؟ سازندگي را ديگران به انجام مي رسانند . نقشِ نسلِ ما بازهم خرابي است . ما خود نيز در خويشتن سوخته و ويران شده ايم و هم اكنون در حالِ زوال قرار داريم .
-بله عزيزم ، ما نسلِ سازنده نيستيم . نسل هايِ ما تنها نسلِ خراب كردن و ويراني بودند ، نسلِ شك و ترديد ، نسلِ رد و انكار ، نسلِ نافرماني و انقلاب ، نسلِ جنگ ومرگ و سياهي ، نسلِ سوخته و ساخته و پر از گرد و غبارِ خرابه ها ... ما تاكنون چه نقشي در سازندگي داشته ايم كه در فردا بتوانيم چنان نقشي را اميدوار باشيم ؟ ما بولدزرِ ويراني بوده ايم و صد البته كه حساس ترين و سازنده ترين و دشوارترين نقش ها را نيز – خواسته و ناخواسته – برعهده گرفته و ايفا كرده ايم . آن هائي هم كه لياقت و فرصتِ برآمدن و ساخته شدن را داشته اند ، خوشا به حالشان ...
-كلاه : هنوز نمي توانيد گذشته ها را رها كنيد ، چگونه مي خواهيد در فردا باشيد ؟ به بحثِ خودمان بازگرديد و به شرايط و تجربه يِ خود و خودي از دانش و آزادي و آگاهي به پردازيد .
-آري ....

ادامه دارد

وگويا داستانِ ما

در اين روز و همين لحظه
كه من از خويشتن ، سرشارِ سرشارم
زباني گرم گفتارم
و با دادار دادارم
و زين بسيارها ، بسيارها ، بيمارِ بيمارم
چه مي گويم ؟
چه مي خواهم ز "خود " ؟
اين روز و شب تكرار ؟
*
گمانم هر كه خورد از ميوه يِ آن " معرفت "
دايم بود در " رنج "
خودي ، جاويد و پاينده
چرا بايد بميرد " ذاتِ انساني " ؟
چگونه از كلاغي يا چناري ، زودپاتر هم ؟
و يا از جويباري ، چشمه يِ جوشان ؟
مگر ما حاكمِ گيتي نمي باشيم ؟
چرا اين سان بميرد ، نفسِ جاويدان ؟
چرا ، آري ، چگونه ؟
جز كه خود كردن ؟
نبايد كشت " انسان " را
چنان كو محترم باشد
ز حيوان ، هستي از هر نوع
*
ولي خيام و مولانا
نه حتا حضرتِ حافظ
- كه رِندان را صلا گفتيم-
و يا سعدي ، غزل را برترين استاد
ويا آن فيلسوفان ، عارفان و شاعرانِ ما ؟
و ديگرها و ديگرها
چرا- آن را كه مي بايد - نمي گفتند ؟
همه " ابهام " و " ايهام " و دو رنگي ها
نفهميدند گويا زندگاني را
چرا بعد از " مغول " با ما چنين كردند ؟
- مگر نه جمع شد تومارِ ناداني ؟ -
چه مي كرده ست با ايران " نظام الملك " ؟
و شاه عباس ، آن بت ساز ؟
چه ما كرديم ، با امروز ؟
تو گوئي بعدِ " مزدك " دفن شد عنوانِ ايراني
ز" نوشروان " و آن بيداد
هلا فرياد ، اي فرياد
*
- رهايم كن -
در اين جا ، زندگي كردن
قلويِ "رنج " ناداني است
و انسان نيز انسان نيست
چگونه خود بيآرايد
به رِندي ها و پستي ها ؟
چگونه تن بيآلايد
به زشتي ها و زشتي ها ؟
*
و آري
" اين چنين بوده ست – گويا – داستانِ ما " ؟ (1)
به گند آغشته بسياران
به دور از " زندگي " با ننگ
كه ما با خويش بد كرديم
ستم كاران مدد كرديم
غلط ها بي عدد كرديم
*
ـــــــــــــــــــــــــــــ
(1) مصرع خودي است .

شعري از: دفترِچارم – 1382گشوده تا كنون

سياست پيشه گان ، احمق يا نيرنگ باز ؟

اين روزها هنگامي كه سخنان و مواضعِ سياست مدارانِ جهان را مي شنويم و مي خوانيم ، محال است خنده مان نگيرد ، يا از مردم فريبي اين جماعتِ سياست پيشه برنياشوبيم .
با خود مي گويم : اين كه ديگر خيلي مسخره و غيرِ قابل دفاع و توجيه نشدني و از مْد افتاده است . آخر امروزه روز هيچ كس با الاغ و كاروانِ شتر سفر نمي كند ، حتا اگر ديوانه باشد .
و به راستي محال است آدم ، از اين همه ياوه و مغلطه و نيرنگ و انسان ها را " گاو " فرض كردن ، يا دستِ كم بگوئيم : از عرفِ سخت محافظه كارانه و كهنه ي شده ي جهانِ سنتيِ سياست ، در شگفت نشود و برنياشوبد ، يا خنده اش نگيرد .
هركس هم كه امروز اندكي به وضعيت و شرايطِ زمان توجه كند ، به خوبي و آشكاري در خواهد يافت كه جهان در حالِ پوست انداختن و دگرگون شدن است و گويا هزاره يِ سومِ ميلادي از جنسِ گذشته نيست .
مبارزه اي كه فروپاشيِ اتحادِ شوروي زنگِ آغازينش را به صدا در آورد و استقلالِ جمهوري هايِ آزاد شده ، برچيدنِ ديوارِ برلين و تشكيلِ اتحاديه يِ اروپا ، برداشتنِ ويزا و روداديدِ مرزي ، انحلالِ ارتش ها و سرباز به گيري ها و سقوطِ پي در پيِ آخرين ديكتاتورهايِ ناميِ جهان ، رواج و رسميت يافتنِ " يورو " و ده ها نمونه هايِ ديگرِ تغيير در ساختارهايِ اجتماعي و انسانيِ جوامعِ گوناگونِ بشري ، استمرارِ آن مبارزه را تضمين كردند ، پس از واقعه يِ 11 سپتامبر و در پيِ سنگ اندازي هايِ جهانِ سنتي ، با جهشي آشكار ، به نقطه يِ اوجِ ديگري دست يافت و فصلِ تازه اي را در حياتِ سياسي و اجتماعيِ ملت ها و مليت هايِ متفاوت گشود و ظهورِ عصرِ " آزادي " و " آگاهي " را ، در نخستين سال هايِ قرن به نمايش گذاشت .
اكنون مبارزه بينِ جهانِ سنتي و مدرن ، در پيِ اشغالِ افغانستان و عراق و انقلاب هايِ مخملين و از نوعِ تازه ، به مرحله اي شفاف وآشكاروسرنوشت سازرسيده ودگرگوني هايِ اساسي را در شخصيتِ انسانِ فردا مژده مي دهد .
اين كه امروزه جهان در حالِ دگرگوني است و انسان ها دارند مراحلِ تازه اي از حيات را تجربه مي كنند ، همه مي دانند و همه مي بينند . اما مسأله اين است كه عصرِ مدرن و فرامدرن ، برايِ بسياري از كشورها و مليت ها رسيده و حتا به سر آمده است و در جوامعي دارد انساني " فراسويِ نيك و بد " ظهور مي كند ، اما برايِ بسيارانِ ديگري هنوز خورشيدِ " آزادي " و " آگاهي " برندميده و ملت ها و انسان هايِ فراواني در جهان ، امروزه و هم اكنون نيز ، در اعصارِ تاريكي و ناتواني به سر مي برند و اين موضوع است كه مسأله يِ حادِ اكنون را شكل مي بخشد .
گذارِ اكنونيِ بسياري از جوامعِ بشري ، ديگر " حقيقتي " پنهان و در اختيارِ خواص نيست ، بلكه هركس اندك هوش و آگاهي و انگيزه اي به موضوع داشته باشد ، به خوبي و در حدِ توان و نگاهِ خويش ، انسان و جهان و كشور و منطقه و شرايطِ اكنوني را - در آستانه يِ هزاره يِ سومِ ميلادي – در خواهد يافت و خواهد شناخت . و اين " آگاهي " و " آزادي " ره آوردِ بي بديلِ عصرِ تازه است .
و چنين است كه اكنون همه درمي يابند – يا مي توانند دريابند – كه مبارزه تنها بينِ جهان سنتي و منافعِ اربابِ قدرت و ثروت در اين جهان ، با انسانِ نو و ديگري است كه از " آزادي " و برخورداريِ برابرِ تماميِ مردمانِ جهان از دانش و تكنولوژيِ مدرن سخن مي گويد و سده هايِ دشوارِ گذشته و سلطه يِ استبداد و نيرنگ و سياست بازي و زد و بندهايِ پشتِ پرده را نفي و انكار مي كند . جهاني كه در آن " آگاهي " و " آزادي " اصل است و حقوقِ انسان ها ، بدونِ هيچ قيد و شرطِ افزوده اي ، به رسميت شناخته شده است .
مي خواستم به گويم كه : در چنين زمان و شرايطي ، هنگامي كه آدم مي بيند هنوز بسياري از سياست مدارانِ جهان ، همان عرف و سخنانِ سنتي و كهنه يِ سال ها و حتا قرن هايِ گذشته را بازگو مي كنند و به كار مي برند ، در شگفت مي شود . حالا بگذريم از زبانِ سياست در جهانِ توسعه نيافته ها كه هنوز بر همان عرفِ جهلِ عمومي و نادانيِ اكثريتِ قاطع و امر و نهي هايِ بچه گانه استوار است و سياست پيشه گانِ اين جوامع هنوز مانندِ قرنِ بوق سخن مي گويند و همان توجيهاتِ تكراري و بي كاربردِ خويش را دارند .
امروزه ديگر همه چيز آشكار است و هر جمله و واژه اي تنها بر همان " منطوقِ " خويش دلالت دارد و نه بر هيچ چيزِ ديگري ...
شما ديده ايد كه چگونه بعضي از سياستمدارانِ اروپائي با رئيسِ فلان ايل و قبيله يِ پشت كوهي و جنگلي كه با طبل و شيپورِ خودش به داونينگ استريت آمده است ، جلوِ دوربين ژِست مي گيرند و لبخندهايِ خر رنگ كن تحويل مي دهند ؟ انگار دو برادر و برابر هستند و متمدانه نشسته اند و مذاكره كرده اند و باورشان شده است كه به نمايندگي از ملتِ خويش و منافعِ ايشان سخن مي گويند . اين " انسان " را " گاو " فرض كردن نيست ، چيست ؟ " انكارِ فهم " يعني چه ؟
امروزه مْد شده است كه همه از مردم حرف بزنند و خود را نماينده يِ توده هايِ بي شمار معرفي كنند . از ملا عمرگرفته تا شيوخِ وهابي و مفتيانِ " جامع الازهر " همه و همه خود را اميرالمومنين مي دانند و مي شمارند ، اما كسي نيست بگويد : مردم و مومنيني كه تحتِ حاكميتِ ديگري قرار دارند ، و حتا مذهب و فرهنگِ متفاوتي دارند ، چگونه همگي خود را تحتِ حاكميت و امارت و ولايت و قيمومتِ شما قرار دادند ؟ و به راستي و با چه منطق و به كدام وكالت و نمايندگي است كه همگي خود را امير و پيشوا و وكيل و قيمِ آن ها مي دانيد و معرفي مي كنيد ؟ دروغ كه شاخ و دْم ندارد ، يك جانبه سخن گفتن هم آسان است . هر قلدري در منطقه ، رئيس جمهور و پادشاهِ مادام العمر است و همه به نمايندگيِ خودشان نماينده يِ مردم هستند .
آن يك خود را پيشوايِِ تماميِ توده هايِ محرومِ جهان مي داند و آن ديگري دُم از امامتِ مسلمينِ گيتي مي زند و همه و همه مدعيِ نمايندگي از كليَت هايي هستند كه به صورت هايِ پراكنده و در دسته هايِ قومي و مذهبيِ گوناگون و متفاوت ، در گوشه و كنارِ گيتي زندگي مي كنند .
كسي حاضر نيست لحظه اي فكر كند كه – " دروغ چرا ؟ تا قبر...آ آ آ ؟ - " شهرستاني " چندين جلد " ملل و نحل " نوشته و فرقه ها و مذاهبِ اسلامي را در آن ها فهرست كرده است . آخر اين " هفتاد و دو ملتي " كه – حافظ گفته است "جنگ شان را عذر بنه " – و هريك در جائي و به شيوه يِ خاصِ خويش مي گذرانند ، چگونه و كي و چه هنگام و با كدام منطق و سند يا قرينه يِ نمايندگي ، با فرد يا جريانِ واحدي " بيعت " كرده اند و آن را به نمايندگيِ خويش برگزيده اند كه شما ها امروز – همگي – دُم از رهبري و امامت و رياست و مرجعيتِ آن ها مي زنيد ؟
اين ها مقولاتي بي ارزش و پيشِ پا افتاده است ، اما چه كنم كه ما انسان ها هنوز با چنين مقولاتي درگيريم و گرفتار ؟ و اما – در عينِ حال – شرايطِ حاضر حكايت از پوشالي بودنِ تماميِ مقولات و پديده ها در جهانِ سنتي دارد و به آن معناست كه در اين نگاه و نگرش ، هيچ چيزي نه آن است كه مي گويد و ادعا مي كند و نه آن است كه بايد باشد . يعني هيچ چيز و هيچ كس و هيچ پديده اي در جايِ خودش قرار ندارد .
اما شگفتي در هنگامي است كه سياست مداران و به اصطلاح رهبرانِ جوامع در جهانِ سنتي ، هنوز هم چون اعصارِ تاريكي و ناداني ، مي خواهند با همان روش ها و سخنان ، مردم را فريب دهند و با همان شعر و شعارها و ادعاهايِ پوچ و غيرِ واقعي ، انسان ها را از حقوقِ نخستينِ خويش باز دارند و نمي توانند دگرگونيِ اكنونيِ جهان و انسان را دريابند و اين جامعه و مردم را ، با گذشته هايِ ناداني و فريب و سلطه يِ ناروايِ زورمدارانِ فرصت طلب ، عوضي مي گيرند و هنوز با همان " ادبياتِ " كهن – كه به بن بستِ كنوني رسيده و پي در پي در حالِ فروپاشي و نابودي است – با مردم و مخاطبانِ – به اصطلاح – مليونيِ خود سخن مي گويند .
اين است كه مي گويم : - امروزه و اكنون- در جهانِ سنتي ، سياست مداران يا احمقند و يا نيرنگ باز ؟ شايد هم هر دو با هم . يا بگوئيم : مشتي ديكتاتورهايِ نادان و مردم فريب كه تنها بر ضعف و ناتواني و نادانيِ جوامع و انسان ها ، تكيه دارند و سال ها و قرن ها و هزاره هاست كه با نفيِ " جوهرِ فهم " از شخصيت و هويتِ مردم و جوامعِ خويش ، به زورِ زد و بندهائي كه ديگر شناخته شده و تكراري و حتا اكنون فاقدِ كاربردِ خويش است ، بر آدمك هائي از خود ناتوان تر و فاسد تر و بيمارتر حكومت كرده اند و مي كنند و تنها به بهايِ همين متوسط بودنِ انسان و جامعه و نازل نگاه داشتنِ سطحِ آگاهي مردم و فقدانِ آزادي ، با تكيه بر زور و فريب است كه باقي مانده اند و اينك خود و جوامعِ خويش را ، به اين درجه از فساد و انحطاط و بيماري مبتلا ساخته اند .
و نكته اين است كه سياست مدارانِ كشورهايِ به اصطلاح متمدن و برخوردار هم ، از آن جا كه سال ها و سده ها ، منابع و ذخايرِ جهانِ توسعه نيافته و دربند را ، با همراهيِ همين جوجه ديكتاتورهايِ تاق و جفت و دست نشانده ، غارت كرده اند و همواره به نفعِ ثروت و انرژي و قراردادهايِ ميليارديِ خويش " آزادي " و " آگاهي ِ" ملت ها و اقوامِ گوناگونِ بشري را فدا كرده اند ، هم اكنون و هنوز نيز مي خواهند هم چون گذشته يِ استعماري و غارتگرانه يِ خود ، در كنارِ همين جهان و همراه با منافعِ اربابِ قدرت ، در همين ساز و كارِ فاسد و سنتي باقي بمانند و هنوز هم با همان روش ها به روندِ چپاولِ خويش ادامه دهند .
موضوع آشكار است . يك طرف – يعني جهانِ سنتي و استثمارگر و زورمدار و متكي به ناداني و ناتوانيِ مردم ، اعمِ از شرقي وغربي و شمالي و جنوبي و دمكرات و غيرِ دمكرات - مي كوشد كه هم چون تماميِ هزاره هايِ رنج بار و تاريكِ گذشته ، ابتدائي ترين حقوقِ انسان ها را نفي و انكار كند و هم چنان منافعِ اقليت هايِ ناشايسته و ضد بشر و دست نشانده را حراست و نمايندگي نمايد . در آن سويِ ديگر نيز جهاني است كه " حقوقِ بشر " و " آزادي " را حقِ تماميِ ساكنانِ گيتي مي شمارد و " آگاهي " و برخورداري از دانش و تكنولوژيِ مدرنِ جهاني و بشري را ، حقِ تمامي انسان ها ، بلكه شايسته يِ تمامي انواعِ حيات در گيتي و هستي مي شمارد .
دعوا بر سرِ " آزادي " و فقدانِ " آزادي " است ، نه هيچ چيزِ ديگر و در اين ميان ، جهانِ سنتي هنوز همان منافع و ماهيت هايِ كهنه را نمايندگي مي كند و در اين ارتباط فرقي بينِ سياست مدارِ اروپائي و آسيائي با افريقائي و امريكائي وجود ندارد ، هر جامعه و كشور و حاكميتي كه از همان اشكال و قالب ها و منافعِ سنتي حمايت كند ، در كنارِ ناداني و فريب و سلبِ حقوقِ انسان ها ايستاده است و هر جامعه و مردم و سياست مداراي كه در جهتِ " آزادي " و " آگاهيِ " نوعِ انسان گام بر دارد ، مدرن و انساني و متعلق به آينده خواهد بود .
و التمام .