درست كه نگاه مي كنم مي بينم گرچه « قومِ عرب » در پيش از اسلام هيچ نبوده اند و « هويتِ عربي » - به هر صورت و در هر حال - تنها با اسلام شناخته و تعريف مي شود ، اما در عین حال به نظر نادرست می نماید که ادوار پيش از اسلامِ مردمانِ شبه جزيره العرب را – چنان كه به غلط مصطلح و معروف شده است - « عصرِ جاهلي » بناميم و از آن به عنوانِ « جاهليتِ عرب » ياد كنيم . پرسش اين است كه : « جاهليت » در برابرِ كدام « دانائي » قرار گرفته و علم در برابرِ كدام « ناداني » است ؟ یا « دانائي » به چه و كه ، منظور نظر است ؟ ! آيا می توان « هويتِ عربي » را - تنها - در چهار كتابِ شناخته شده مانندِ « تاريخِ بغداد » و « اغانيِ ابوالفرج » و « معلقاتِ سبع » و احيانا ديوان هايِ منسوب به « اميرالمؤمنين يزيد بن معاويه » يا « ابونواس » و « طرماحِ كوفي » و « فرزدق » و ديگر و ديگر ، سراغ کرد و رواياتِ متأخر از اسلام را - که در كتاب هايِ « سيرتِ نبوي » و " طبقاتِ " محدثین و مورخین و شاعران و ادیبان و احاديثِ صحاح و سنن و مسانيد و گفتارِ راوياني چون « ابن هشام » و « ابن اسحاق » و " ابن سعد " و « طبري » و « مسلمِ نيشابوري » و « مسعودي مروزي » و " یعقوبی " و " بخاری " و " مقریزی " و ديگران و ديگراني كه – به هر حال - هيچ يك به زودتر از قرنِ سومِ هجري و زمانِ گردآوريِ نخستين مجموعه هايِ « حديث و سيره و تفسیر » باز نمي گردند ، خلاصه کرد و تنها این منابع را مبنايِ داوری و شناخت آن ادوار قرار داد ؟ ؟ و این در حالی است که می دانیم تماميِ آن اسناد و مراجع ، رواياتِ محدثين و مورخين و مفسران و فقهاء و ائمه يِ غيرِ عربی است که به هر حال جهت دار و - به ویژه - متأخر می باشند . بعبارتی دیگر : آیا می توانیم منابع و مراجعی را که به هر حال توسطِ غیرِ عرب و به ویژه کسانی که در حاکمیت و مقبولیتِ نظم تازه و تحتِ سلطه و باور و تأثیر شناختی متفاوت - بل متضاد - قرار داشته اند و تمامی مردمانی از امت هایِ مغلوب - و طبعا دارای انگیزه هایِ خاص – بوده اند ، تنها مرجع و مبنايِ شناختِ ادوارِ پيش از اسلامِ مردمانِ ساكن شبه جزيره العرب قرار داد ؟ ؟ و مهم تر این که : آیا می توان روایتِ حاکم از محکوم و غالب از مغلوب – یا بر عکس - را ، کافی و وافیِ به مقصود دانست ؟ یا این که باید آراءِ مستشرقين و مورخينِ غربي را ، هنگامی که می دانیم مراجع و منابعِ خودِ ایشان نیز ، همان روایات و اسنادِ – به هر حال متأخر – بوده است و جز بر مبنا و به استنادِ آن مراجع داوری نکرده اند ، مورد استناد قرار دهیم ؟ ؟ و آیا چنین آراء و شناختی ، برطرف کننده یِ نیازِ تحقیقاتی خواهند بود ؟ و باز " بعبارة اخری " : آیا می توانیم – یا ناچاريم ؟ - رواياتِ كساني را بپذیریم كه خود در زمره يِ رهبران جوامع اسلامي و مؤسسانِ نظمِ تازه و - مهم تر آن که - در ریشه « غيرِ عرب » بوده اند و حتا اگر زبانِ زمانِ تأليفات و حياتشان نیز « عربي » بوده و ( در عصرِ خويش ) جزء « قوم » و « هويتِ عربِ مسلمان » به شمار مي آمده اند ، اما به هر حال غیر « عرب الاصل » گفته شده و تمامي مردماني از سرزمين هايِ مفتوحه - یعنی ملل مغلوب و به ويژه ايرانيان – بوده اند كه بعدها و بعدها ، تاريخ و فقه و اصول و تفسير و حديث و عقايد و ملل و نحل و تماميِ معارفِ اسلامي را روايت كرده و گرد آورده اند و اكنون نيز ، همين روايات و اسناد ، منابع و مراجعِ تاريخ و معارفِ اسلامی و شناختِ « هويتِ عربي » ( و حتا مبنایِ داوریِ مستشرقین نیز ) مي باشند ؟ ؟ آیا این اسناد و منابع – برفرض صحت – می توانند قاطع دعوا و مبنای درستی برای داوری و شناخت ادوار پیش از خویش باشند ؟ ؟ و چنین مراجعی - با توجه به صاحبِ انگیزه بودنِ هر یک از قائلان و گردآورندگان و راویانِ خویش و به ویژه در ظرفِ زمانی و آشفته بازارِ حاکم بر عصر " اموی " و " عباسی " – کافی برای شناختِ محقق می باشند ؟ و نباید در شرایطی متفاوت و با نگاهی غیر جهت دار و بی طرفانه – و حتا منکرانه – و با در نظر گرفتنِ تمامی جهات و جوانب زمانی و مکانی ، دوباره موردِ تأمل و تحقیق قرار گیرند و منتقدانه بررسی شوند ؟ ؟ و چنین است که امروزه ناچاریم برای شناختِ درستِ ادوارِ خاصی از تاریخ عرب و اسلام ، صدها کتاب و هزاران منبع و مأخذ و ملیون ها روایتِ پراکنده را موردِ نظر و توجه قرار داده و سرانجام نیز با اما و اگر و لیت و لعل - و چون کارآگاهان - سرنخ های از دست در رفته را دنبال نمود ، شاید بتوان از مجموع اسناد و روایاتِ موجود ، آن هم توسطِ تخصص هائی از اهل تحقیق و تأمل ، به برداشتی – نزدیک به واقع – دست یافت . با توجه به این مقدمات است که ( به باور من ) بایستی در هم آغاز با دیده یِ تردید - و حتا انکار – به بسیار یا تمامی افسانه ها و باورهای تاریخی نگریسته شود و سپس مجموعه ی آن اسناد و شناختِ درگذشته گان ، موردِ تأمل و بررسی مجدد قرار گیرد و با درنظر گرفتنِ جهات و جوانبِ گوناگون - آن هم در شرایطی کاملا آزاد و بدون نگرانی و با در اختیار بودنِ تمامیِ اسنادِ پیدا و پنهان – توسطِ اهلِ فن و خبره به موضوع ، نسبت به آن رویدادها داوری شود و شناختی محققانه و بی طرفانه و احیانا نزدیک به واقع ارائه گردد . و صد البته که این عرصه - هم در آغاز - نگاهی منکرانه را می طلبد ، نه باورمندانه را ... مي گويند : « عصرِ جاهليت » و « عربِ جاهلي » و صدها كتاب نيز با همين عناوین ، تأليف و چاپ شده و بيش از هزار سال است که بر آن مردم و جامعه و ادوار تاریخی اطلاق گرديده است ، اما چگونه مي توان به قومي كه « شعر » را مي شناخته و لذت هايِ زباني را درك مي كرده است « جاهل » گفت و تماميِ تاريخِ آن « قوم » را « دورانِ جاهلي » شمرد ؟ ؟ من در اين جا نمي خواهم - و نمی توانم - بطور مبسوط به اين بحث وارد شوم – زیرا که ابزار و شرایطِ لازم برایِ چنان تحقیقی را فراهم نمی بینم – اما می خواهم در اين یادداشت ، به بعضی از موارد و رگه هائي كه حتا در همان منابع و مراجع ، با تعريفِ مصطلح و معروف از « قومِ عرب » تضاد دارد ، به پردازم و آثار و نشانه هائي را كه اعصارِ پيش از اسلامِ مردمانِ « شبه جزيره العرب » را – به ويژه در قياس با ديگر قبايلِ صحرانشينِ يمن و حبشه و سودان - از تعريفِ « عصرِ جاهلي » خارج مي كند و وجودِ دانش و هنر را – هرچند ابتدائي و بياباني– نزدِ آن قوم تأييد مي نمايد ، نشان دهم . وجودِ شاعران و موسيقي دانانِ مسيحي و يهودي در بينِ اقوامِ باديه نشينِ عربِ شبه جزيره - كه علي رغمِ انحصارِ كلامِ فصيح به قرآن - حتا در طليعه يِ ظهورِ اسلام و عصرِ اسلامي - نيز - حضور داشته اند و از آن ها روايات و آثارِ بسياري نقل شده و قسمت هائي از آن ، به صورتِ پراکنده ، در منابع یاد شده ضبط گردیده و به ما رسیده است ، قرینه یِ آشکاری بر ردِ اصطلاح " عربِ جاهلی " نسبت به آن مردم است . به ویژه و با توجه به معنایی که امروزه - از این واژه - درمی یابیم و نه به معنایِ مجازیِ و معروفِ آن و نه حتا به معنایِ حقیقیِ واژه . حضور و وجودِ شخصيت هائي چون « امرؤالقيس » و « ابونواس » و « ابوالحكم » و حتا « عاص بن وائلِ سهمي » و فرزند و خاندانش و « ابوسفيان » و " سعد بن ابی وقاص " و عبدالرحمان بن عوفِ زهری و عثمان بن عوف ( خلیفه ی سوم ) و مروان بن حکم ، از اشرافِ اموی و مهاجرین و نیز شخصیتِ عمر بن خطاب خلیفه یِ دوم ، یا هجرت و حضور فردی چون سلمان فارسی در هنگامه ی ظهور اسلام به مدینه و نیز بسیاری از حکیمان و طبیبانِ یهودی و مسیحی و حتا - اگر از دیدگاهِ غیر مسلمان بنگریم - " ابولهب " و " همسرش " و ديگران و ديگران ، تمام شاهدي بر اين مدعاست كه دورانِ پيش از اسلامِ ساكنانِ « شبه جزيره العرب » چندان كه گفته اند - نسبت به ديگر قبايلِ صحرانشينِ منطقه - « عصرِ جاهليتِ عرب » نبوده و نمي توان به راحتي چنين عنواني را ، بر آن ادوار و جامعه نهاد ... در منابعِ تاريخ و حديثِ اسلامي و طبقاتِ صحابه و راویان ، شواهدي مي بينيم كه - به عنوانِ مثال - « انيس بن جناده » برادرِ « ابوذر غفاري » هنگامي كه پس از سفری به مكه با برادرش ، راجع به « مردي كه در مكه ظهور كرده و مي گويد پيامبرِ خداست » مذاكره مي كند و با هم تبادل نظر مي نمايند « انيس » مي گويد : « سخنِ او را با اوزانِ گوناگونِ شعري برابر كردم و كلامِ او شعر نبود » و راوي مي افزايد « كان انيسا احد من الشعراء » ( طبقات ابن سعد و ديگر و ديگر ) اين سخن حاكي از آن است كه حتا در عصرِ ظهورِ اسلام ، نه تنها شاعران و دبيران و موسيقي دانانِ مسيحي و يهوديِ حيره و طائف و مدينه و نجد كه ديگران و ديگراني از مردمِ صحرانشين و جمعیت هایِ پراکنده ی قبایل عرب نيز ، شعر مي گفته اند و « اوزانِ شعري » را مي شناخته اند و اصولا « كلامِ فصيح » نزدِ ايشان تعريف شده بوده است ... خودِ اين كه از « قرآن » به عنوان « كتاب » نام برده مي شود و « كلامِ فصيح » بزرگ ترين معجزه و دليلِ نبوت معرفي مي گردد ، نشان از جايگاهِ بالايِ شعر و ادبيات و مقبولیتِ کلام فصیح ، در جامعه يِ عربِ عصرِ ظهور دارد و نيز نصِ « آياتِ كتاب » به ويژه سورِ مكي - كه در سال هايِ نخستينِ دعوت ، خوانده و تبليغ مي شده است – خود نوعي شعر ( یا كلامي شعر گونه ) بوده و همین مسأله بعضي از مخالفين را وامي داشته است ، تا آن را « شعر » بخوانند ، یا تأثیر این کلام را در توده هایِ امیِ عرب " سحر " و جادو بنامند . اين نشانه ها خود بهترين دليل و قرينه بر آن است كه « عربِ عصرِ ظهور » علاوه بر مسيحيان و يهوديان و ايرانيانِ مدينه و حيره و طائف و نجد و يمن - حتا جمعيت هايِ ساكنِ باديه نيز – شعر و موسيقي را مي شناخته اند و از كلامِ فصيح آگاه بوده اند ... وجود و حضور مغنیان و شاعرانِ زن از اعرابِ شبه جزیره ، در دربارهایِ ایران و روم – که در بسیاری از روایاتِ اسلامی نیز حکایت شده است – دلیل آشکار دیگری بر اثباتِ این مدعاست ... اصولا نگاهِ هر جامعه و مردمی نسبت به زن ، یکی از مطمئن ترین دریچه هایِ شناختِ آن جامعه و مردم است و چیزی که تا کنون در جوامع گوناگونِ اسلامی – اعم از عرب و فارس و ترک و هندو – به عنوانِ شناختِ غالب و عمومی ، معروف و مشهور بوده ، این است که " اعرابِ جاهلی " مردمانی بوده اند که دخترانِ خویش را زنده بگور می کرده و در جامعه یِ قبیله ای و مردسالار ایشان ، زن تنها کالایِ لذت و دیگر هیچ بوده و هم چون کنیزان و غلامان خرید و فروش می شده است ... اما هنگامی که رگه هایِ شاید به عمد واگذاشته شده را - حتا در اسنادِ موجودی که از آن سخن گفتیم - به دقت و تأمل و با نگاهی متفاوت می نگریم ، می بینیم که عکس موضوع امکانِ صحتِ بیشتری دارد و دستِ کم از دریچه یِ نگاهِ عربِ پیش از اسلام به زن ، بایستی در نسبتِ جاهلی به آن قوم تردید و تأمل نمود . وقتي كه مي بينيم زني مانندِ « خديجه بنتِ خويلد » در مكه حضور و وجود دارد و مي تواند با بازارهايِ شام و حيره و مدائن ، ارتباط و بازرگانی داشته باشد و يا در خانواده ها و حرمسراهايِ شاهان و شيوخِ قبايلِ عرب و دربارهایِ ایران و روم ، دختراني شاعر و مغني و رقاصه و موسيقي شناس وجود و حضور داشته اند و مجالسِ طربِ عمومي و خصوصي - حتا در عصرِ ظهورِ اسلام و در مدينه و طائف - شناخته شده و مقبول نزدِ اقوام عرب بوده است ، چگونه مي توانيم نسبتِ « زنده به گور كردنِ دختران » را به ایشان بدهيم ؟ ؟ یا چنین نسبتی را به آسانی بپذیریم ؟ ؟ یا هنگامی که می بینیم « هند » همسرِ « ابوسفيان » شيخ و شريفِ مكه ، آن چنان قدرت و نفوذي دارد كه مي تواند شوهرِ مقتدر و متنفذش را ، تحتِ اقتدارِ خويش بگيرد و حتا در جنگ ها هدايت كند و در تأملی بیشتر در می یابیم که زنان در جامعه یِ عرب – پیش و حتا پس از اسلام – در جنگ ها حضور می یافته اند و نقشِ تشویق کننده و ایجاد انگیزه در مردان را داشته اند و به گونه ای یا در بعضی از موارد و مراحل ، هم رزم مردانِ پیکار جو بوده اند ، ناچاریم در نگاهِ سنتیِ خویش و نامیدنِ عربِ پیش از اسلام به " عربِ جاهلی " و دادنِ نسبتِ " زنده به گور کردنِ دختران " به عموم آن قوم و مقبولیت آن - هم چون سنتی پسندیده یا رایج نزد ایشان - تردید کنیم و در دیدگاهِ خویش تجدیدِ نظر نمائیم . در شأنِ نزولِ آيه يِ : « فاذا بشر احدهم بالانثي ، فظل وجهه مسودا و هو كظيم » - که منشأ و مستند این نسبت می باشد - اگر به تفاسیر ذیل آیه مراجعه کنیم - می بینیم که مورد مشخص و تنها منحصر به همان مردِ ديوانه يِ باديه نشيني بوده است كه چون همسرش چندين فرزند پي در پي « دختر » آورده و او سال ها و مدت ها – و به هر علت و انگیزه ای - در آرزويِ پسر ، نوزادهايِ پي در پيِ دختر را شاهد بوده است ، در آخرين زايمانِ همسرش ، برآشفته مي گردد و آن چنان عملِ ديوانه وار و ضد انساني و وحشيانه اي را انجام مي دهد . ظاهر امر اين است كه چه در منابعِ حديث و تفسير و چه در تاريخ و سيره ، جز همان يك موردِ مشخص - که ذیل تفسیر آیه آمده و در منابعِ خویش مضبوط است - هیچ موردِ مشابهی دیده نشده و نقل و سندِ آشکاری از زنده به گور کردنِ دختران ، توسط اعرابِ پیش از اسلام ، روايت نشده است - بلکه بر عکس - بسياري از قرائنِ ديگر ، حاكي از آن است كه « زن » در جامعه يِ عصرِ ظهورِ اسلام در « شبه جزيره العرب » جايگاهي والا و تعريف شده و شناخته شده و مقبولِ عموم داشته است و آن چنان نبوده كه بتوان عنوان و نسبتِ « زنده به گور كردنِ دختران » را بر تماميِ « قومِ عرب » اطلاق کرد و چنین عملی را به عنوان سنتی مقبول در آن جامعه و ادوار ، اثبات نمود . یا هنگامی که در داستانِ معروفِ الحاقِ " زیادِ بن عبید " به " ابوسفیان " و در شهادتِ " ابومریم سلولی " می بینیم که وی به آشکار می گوید : " من در طائف شراب فروش بودم و ابوسفیان در بازگشت از سفری گذارش بر من افتاد .پس خورد و نوشید و گفت : غریبی به درازا کشید ، آیا زناکاری بدست می آید ؟ گفتم : جز کنیز بنی عجلان برای تو پیدا نمی کنم ... " ( ترجمه ی یعقوبی 2/146) و روایات و اخبار دیگر می بینیم که هم شراب فروشی و هم فاحشه گی نزدِ به اصطلاح " عربِ جاهلی " جزء مشاغلِ مقبولِ جامعه بوده است ، چنان که حتا در مکه و مدینه زنانی به همین عنوان " بر خانه یِ خویش پرچم می زده اند " و هر دویِ این پدیده ها در عصر ظهور ، مشاغلی به رسمیت شناخته شده و مقبول بوده است . از سویِ دیگر هنگامی که موضوع " استقلالِ مالیِ زن " در جامعه ی شبه جزیره را ( که در ثروت و مقبولیتِ خدیجه دختر خویلد همسر پیامبر اسلام به آشکار می بینیم ) ناچاریم به پذیریم که زن در جامعه یِ عربِ پیش از اسلام شبه جزیره ، هم استقلالِ مالی داشته و می توانسته است به عنوان تاجر و بازرگانی معتبر ، در بازارهایِ شام و یمن و مدائن به فعالیت بپردازد و هم این که آزاد بوده است تا اگر هیچ کار دیگری از او ساخته نیست ، یا نمی خواهد شوهر کند و به هر حال مایل است مستقل باشد و آن هم تنها از تنِ خویش ، زندگیِ خود را اداره و تأمین نماید ، می توانسته است عمل موردِ علاقه یِ خود را آزادانه در جامعه اعلام نموده و حتا بر بامِ خویش پرچم زند ... اگر در آن جامعه زن می توانسته است شاعر و مغنی و موسیقی دان و تاجر و بازرگان باشد و حتا آزاد بوده است که از بهره یِ تن خود زندگی کند و نیز در جنگ ها دوشادوشِ مردان باشد و نیز در دسته ها و کارناوال هایِ مغنیان و رقاصان ، نوعی سیرک را به نمایش گذارد ( چنان که در روایتی گروهی از اینان در مسجد مدینه و در حیات پیامبر نمایشی اجرا می کنند و عایشه نیز به تماشای آن می رود و مخالفتی ابراز نمی شود ، چنان که در مسجدِ مدینه این گونه مراسم برگزار شده و نزدِ مسلمین نخستین شناخته شده و متداول بوده است ) و خلاصه این که زن می توانسته است در دربارهایِ ایران و روم حضوری هنرمندانه داشته باشد و تمامی این رگه ها در روایاتِ اسلامی - حتا - به یادگار مانده است ، آیا نباید نسبت به نامیدنِ " عصر جاهلی " و اطلاقِ واژه یِ " عربِ جاهلی " بر چنین جامعه و مردمی ، تردید نموده و در آن تأمل کرد ؟ ؟ و سرانجام اين كه « عصرِ جاهلي » ناميدنِ اين ادوار ، ناديده گرفتنِ آشکار قرائن و دلایلی است كه حتا منابع و مراجعِ متأخر و اسلامي نيز ، خلافِ آن را حكايت مي كنند و نه تنها نسبتِ " زنده به گور کردنِ دختران " - با توجه به آن چه از نگاهِ ایشان نسبت به زن می دانیم و روایت شده است - به تمامی مردم و نوع جامعه یِ آن عصر ، ناروا بوده و مشروعیت و مقبولیتِ چنین عملی مورد تردید و حتا محلِ انکار و رد است ، بلکه وجود شاعران و مغنیان و حکیمان و دانشمندانِ مسیحی و یهودی و زرتشتی و عرب در مراکز بزرگی همانندِ مکه و مدینه و طائف و نجد و یمن و دربارهایِ شاهان و امپراطورانِ ایران و روم و قرائن و رگه هایِ دیگری که بعضا در روایاتِ منابعِ اسلامی نیز آمده است ، همگی خلافِ این نظر را حکایت کرده و نسبتِ " جاهلیت " را به آن اعصار و جامعه مورد انکار و تردید قرار می دهند . و فرجام سخن این که : نسبتِ " اشد کفرا و نفاقا " نیز - که در آیه آمده است - باز در موردِ عربِ بادیه ( صحرانشینانِ منفرد ) و اندک قبایلی بوده است که به دلیلِ دوری از مراکزی چون مدینه و مکه و طائف و یمن و عدمِ آمیزش با دیگر قبایل ، در اوج محرومیت و انقطاع از جوامع دیگر می زیسته و طبعا نسبت به سنت ها و آدابِ خویش وفادارتر و مقاوم تر و در برخورد با روش هایِ تازه ناسازگارتر بوده اند . به همین دلیل نیز پس از رحلتِ پیامبراسلام ( قبایل بادیه نشین ) از دین برگشتند و در واقع پیمان خود را فسخ شده دانستند و تمامی دورانِ خلیفه یِ نخست ( ابوبکر ) را ، به خود اختصاص دادند و در تاریخ به " اهلِ رِده " معروف گشتند . ( که خود جایِ بحث و سخنی جداگانه را دارد ) . به هر حال آن چه از مجموع منابع موجود بر می آید آن است که گويا به منظورِ پر رنگ كردنِ شرايطِ تازه و جلبِ توجه نمودن به سویِ هويتِ دگرگوني كه از اين زمان به بعد تأسيس و تعريف شده است ، در واقع به دفاع از نظمِ تازه و در زمانِ حاکمیت و مشروعیت آن ، انگار كوشيده اند گذشته ی قومِ عرب را از یاد ببرند و یا به اشاره برگزار کنند و فهرست وار از آن بگذرند و همه چیز را تحت الشعاعِ نظم و هویت نو و حاکم قرار دهند و حتا شاید که بی اختیار – یا با اختیار- و به هر حال به انگیزه هایِ پیدا و پنهان ، بسیاری از واقعيت هايِ موجودِ جامعه يِ عصرِ ظهور و به ویژه پیش از آن ، ناديده گرفته شده و یا دست ها و جریان هائی آن را در پرده پوشانده اند ... اين وضع تا زماني ادامه داشته است كه مردماني از ملل مغلوب و كشورهايِ مفتوحه ، يعني ايرانيان و يهوديان و مسيحيان ، پيدا شده اند و سال ها و قرن ها پس از آن - و دقيق تر اگر بخواهيم از اواخرِ عهدِ « عباسي » به بعد – رواياتِ پراکنده ای از آن گذشته را ، در ضمنِ « معلقات » و تاريخ و سيره و حديث و تفسیر و دیگر معارفِ « هويتِ تازه يِ عرب » در كتاب ها و نوشته ها و رواياتِ خويش - به مناسبت هایِ گوناگون - آورده اند ... و در اين ميان - به باورِ من – اتفاق ها افتاده و جریان ها بوده ، زیرا که ورق ها برگشته است . فتأمل ! و التمام .
# posted by محمدرضا زجاجی @ ۶:۵۵ بعدازظهر 0 comments
دولت ها جز به منظور و در مسير از بين بردن خويش و ايجاد آگاهي و اخلاقِ خودگردانيِ عمومي در آحاد مردم ، مشروعيت حضور ندارند و جامعه يِ برتر انساني ، مجموعه ي آگاه و شادكام و خودگرداني است كه بي نياز از هر پاداش و مجازاتي، بينِ كاميابي خود و ديگران جمع كرده و آگاهانه و فطرتا، به نيكي ها وفادار و پاي بند باشد .
ناداني تنها و بزرگ ترين ميراثِ گذشته گاني است که همواره خود را روايتِ منحصر هستي مي شمردند .
" دانائي " زيستن در نشئه ي وصف ناپذيري است که غرور بودن و آفريدن و " بي نيازي " را مي آموزد و هر آن چه « رنج » را به هيچ مي شمرد .
آن كه از حجاب در نگذشته زيبايي را نشناخته است .
درود بر هنگامه اي كه پرده ها فرو افتند . رنگ و بوي زشتي را ، چگونه روي
به گردانيم ؟
بزرگي را كه مي گفت : « درد انسان متعالي ، تنهايي
و عشق است » گفتم : آن كه در عشق ناتوان باشد ، محكوم و بايسته ي
تنهايي است .
عشق ورزيدن ، آزادي ِ دو تن در خواستن و دوست
داشتنِ يكديگر ، نخستين اصلِ شاد زيستن است و زندگي هيچ اصالتي- جز
خويش- را بر نمي تابد .
بت پرستيدن و بت شكستن و بت ساختن و بت شدن و خود
شكستن ، تمام « بت » است و بت سازي ... چه آسوده و زيباست آن كه آفرينش را
، چنان كه هست مي بيند و در مي يابد و چندان تواناست كه از هر بتي بي نياز
است . تنها انسان ناتوان ، توانايي را بتِ خويش مي سازد . انسانِ
توانا كمبودي نمي بيند و نمي شناسد . او هر چه را بخواهد به دست مي آورد و
بر هرچه بينديشد تواناست و نيازي به تكيه گاه ندارد . تنها پيران و
بيمارانِ ناتوان هستند كه به ديوارها تكيه مي كنند .
آرزو ، اميد و آينده ، واژه گانِ مجعولِ ناتواني است
. هنگامي كه ناكاميِ خويش را ، فردايي مي سازيم ، هم امروز را نهاده ايم .
اگر درلحظه زندگي كنيم ، چيزي را فرو نگذاشته و همواره خواهيم زيست .
آن چه به شمار مي آيد تنها حال است و تاريخ
ابزار و دانشِ مورخ - و نه ظرفِ زندگي- است . « زندگي » ظــرفِ اكنون است
، و آينده وجود ندارد . آن چه قابلِ لمس و شهود است ، لحظه هايند و اكنون
نه گذشته و نه فردا .
هنگامي كه پرده ها هم چنان فرو افتاده و ديده ها بسته
است ، چشمان و زبان هاي گشاده ، كدامين نگاه و مخاطب را خواهند يافت ؟
خفته گان و مرده گان ازجنسِ سخن نيستند .
آن كه به انتظارِ نيكي منفعل مي نشيند ، تنها -
آن را - انكار مي كند . درحالي كه كمالِ مطلوب ، انكار نيكي و جست و جوي
ِزيبايي است . انكار همواره راهي به جست و جو و تصديق رها ساختنِ موضوع
و چشم بستن برحقيقت است . آدمي چيزي را باور مي كند كه از اثباتِ آن نا
توان باشد . آگاهي و فهم ، از مقوله ي تفسير و تبيين و تحليل است و با
واژه و انديشه سر و كار دارد . اما باور ازمقوله ي تقليد و پذيرش
و ناداني است .
سخن گفتن از روشنايي درتاريكي و سياهيِ شب ، گام زدن
درخواب است و چيزي از جنسِ كابوس .
حقيقت از جنسِ فهم و شناخت و از بيان و واژه بي نياز
است . آن حقيقتي كه نيازمند توضيح و اثبات و توجيه باشد ، چيزي ازجنسِ
تاريكي به همراه دارد و همواره مكرانديش و توجيه گر ، باقي خواهد ماند .
انسان تنها حقيقتِ موجود و تنها تحليل گر هستي است و اگر روزي آزاد زيسته
و آزادي را شناخته است ، دوباره نيز آزاد خواهد زيست و آزاد خواهد بود
. ( حتا اگر ناچار شود دوباره به جنگل باز گردد ) .
کسي که نتواند انسان و خِرد را باور کند ، شايسته ي زندگي – به ويژه در فردا و فرداها – نخواهد بود .
هنگامي كه پرده ها فرو افتند ، به ناگاه درخواهيم
يافت كه تمام در بندِ شكل و پوسته بوده ايم ، نه مغز و محتوا .
با همان شتابي كه روز بر شب چيره مي شود ، به ناگاه
درخواهيم يافت كه « هيچ » نبوده ايم ، غَره به تاريكي و نعره زنان در سياهي
.
عارفان و صوفيانِ ما ، بيش از آن كه بيان كننده ي رمز
گون حقيقت باشند ، خود حجابِ آن بوده اند .
بندگي و زنجيري كه ناداني بر دست و پايِ انسان مي
گذارد ، در همان حالي كه به سستي پوسيده ترين نخ ها ست ، ستبرترين و محكم
ترين و ديرپاترين زنجيرهاي پولادين را ، برشخصيتِِ « انسان » استوار مي
سازد و جز به بهاي نيستي و مرگ گسسته نمي شود و بر نمي خيزد .
اگر به معناي واژه ها - در امروزِ جامعه - نگاهي با
تأمل داشته باشيم ، به خوبي و به زودي در خواهيم يافت كه چه تحولي در حالِ
وقوع است . هر كسي كه اهل تأمل و دقت و قادر به تحليل باشد ، به خوبي تهي
شدنِ واژگانِ فارسي را ، از معنايِ معهود و مرسوم و منظورِ خويش- در اكنونِ
جامعه - در خواهد يافت و به پوچي الفاظي كه بام تا شام ، موردِ استفاده ي«
خاص » و « عام » است ، خواهد خنديد .
آن چه از آسمان مي آيد زميني است و هر زميني ،
حاصلِ خويش را بَر مي دهد . خوشا سرزمين هاي سر سبز ، بارور و شكوفا . خوشا
بي كراني ها ، بزرگي ها و بلنداي نگاهِ فرزانه گان و خوشا « انسان » و
زندگي زميني او .
آدميان چگونه مي توانند راجع به چيزي كه هرگز نديده ،
لمس نكرده و آن را نشناخته اند ، اين گونه با قطع و يقين سخن به گويند ؟
انگار قلويِ ايشان است و خود زادنش را گواه بوده اند . تنها احمقان و
ناآگاهان مي توانند - با چنان قطعيتي- سخن به گويند .
فيلسوفان و متكلمانِ ايراني ، هنگامي كه پرده هاي
آويخته را ديده اند ، در رسيدن و دريدنِ آن ها كوشش كرده اند و به هنگام -
نيز- برآشفته از غوغاي عوام و نادرستي ها ، روي پوشيده اند . خوشا آن كه
كلامي از ايشان شنيده باشد . اما چه بسياري از آن ها كه در همان گام هاي
نخست و ميانه ، كوري و ناتواني خويش را ، در زنگار كلماتِ فريبنده نهفته اند
و همواره ناداني خود را ، در هياهوي پيروان و دشنه هاي تعصب ، پنهان ساخته
اند . كوچكي هم ايشان بود كه انسان را ، به « رَحم » برانگيخت .
در شگفتم از آن كه : چگونه اهلِ سخن از خداي خويش
مي خواهند ، تا آبرويِ ايشان را حفظ كند ؟ و مردمان نيز ، براين دعا آمين
مي گويند . آيا لحظه اي نمي انديشند كه اين دعا ، بهترين گواه بر
دو شخصيتي بودن ايشان ، پليدي باطن و فريبنده گي ظاهر و درخواست شركتِ
خداوند در مكر و ظاهر آرايي و عدم افشاي زشتي هاي دروني و شخصيتي ايشان
است ؟
زيستن با دو شخصيت ـ يا چند تا ؟ـ تنها بايسته ي آدمك
هاي كوچك و زبون - يا مستأصل- است .
آدمك ها زشتي و پليدي را حيواني مي پندارند و نيكي
را روح خدا در كالبدِ آدمي مي نامند . اما من هيچ حيواني را نيافته
ام كه بتواند چيزي را ، در خويش بيآرايد و پنهان سازد و اين تنها آدميانند
كه از روح خدا كمك مي گيرند ، تا زشتي و عفونتِ خويش را پنهان
سازند .
حيوان با « غرايزِ » خويش مي زِيد ، اما آدمك ها از «
غرايزِ » خود شرم دارند و همواره آن ها را ، در لايه هايي از نيرنگ و ريا
مي آرايند . گويا از زيستنِ خويش شرمگين و پشيمانند...
زندگي با « غريزه » گناهي است نابخشودني بر « انسان »
و چنين آدمياني ، بايد كه برخويشتن به گريند ...
گيتي را زندان دانستن- يا زندان ساختن - بايسته ي مرگ
انديشانِ شب روي است كه از زندگي و
انسان انتقام مي طلبند . و چه خوش فرموده است :
اما اين كه او از ساخته هاي خويش انتقام مي گيرد ، گناهي به ضدِ « خوش
ذوقي » است .
(نيچه)
مي گويند :
" خداوند بهترينِ مكر كنندگان است " اما قادرِ مطلق را ، چه نيازي
به مكر است ؟ و مگر اراده يِ او را عينِ فعل نمي دانيد ؟ آن كه چون مي گويد
: بشو مي شود ، چگونه دام مي گسترد ؟ آيا هنگامِ آن نرسيده است كه واژه
ها را دوباره معنا كنيم ؟ ؟
ميراثِ گذشته گان ناداني و فريب است . دانايان را در
اين مرزبوم اندك و تنها - يا بر دار - توان ديد .
آن كه بي مستي،ادعاي خدا كند : مست است يا دروغ
گو ، يا كه از خدا هيچ نمي داند ...
ميوه ي "
جاودانه گي "و شناختِ هستي كه انسان را به
جرم خوردن از آن ، گناه كارِ ابدي دانسته و از بهشتِ خويش اخراج مي كنند ،
اكنون در برابر آدمي رخ نموده است ... و خوشا معرفت هاي ربوده شده از
خدايان . خوشا زندگي . خوشا انسان . فراخناي انديشه بر انسان مبارك
باد ...
هيچ حقيقت واحدي جز زندگي زميني انسان وجود ندارد .
منِ انديشه گر ، ضرورتِ فرداست
ستم تباه كننده ي هستي است .
چرا بودن ، در فردا بودن است .
هميشه زيباترين تجربه هاي امروز ، فردا را ساخته اند .
خويشتن را
تقدير فردا بشناسيد تا در امروز
زندگي كنيد .
زندگي كردن در امروز ، درك فرداست .
خود انديشي ، آفريننده گي است .
بخشنده گي ، غرور بودن است .
با خود زيستن ، آموختن بي نيازي و آفريدنِ خويش است
.
انكار و ترديد ، بزرگ ترين آفريننده گي هاست .
خانواده و زناشويي ، يادگار ادوار كودكي و نادانيِ آدميان
پيشين است ولي « عشق » پديده ي آگاهي و شناخت و حاصل دوست داشتن ، خواستن و
شاد بودنِ بالغان و فرهيخته گان است . عشق زندگي مي سازد و بي كراني ها را مي
طلبد ، اما خانواده و زناشويي حاصلي از نفرت ، تجاوز ، اجبار و عادت را در پي
خواهد داشت و كودكاني بيمار و ناتوان را ، به ميراث خواهد گذاشت . در عشق چيزي
از جنون است و در زناشويي معنايي از سكون .
واژه ها تا چه هنگام معناي خويش را بر نخواهند تافت ؟
و كلمات كي پرده خواهند افكند ؟
آن كه نمي تواند در تنهائي با خويش باشد ، محكوم به مرگ
است .
شناختن زيبايي ، اجبار هستي است .
ديشب جنازه ي اندرز را به گورستان مي بردم .
اشتران مي گريستند و گورهايِ منتظر فرياد مي كردند . هنـگامي كـه پوستين
كهنه ي پدران خويش را به خاك مي سپردم ، تنها هم ايشان را ازخانه
ساختن در هجوم سيل و توفان - بر گسل هاي آشكار- سرزنش مي كردم . فردايِ آن
شب ، برادران و خواهرانم با اكثريت قاطع ، به برج سازي در باغچه هاي خانه ي
پدري رأي دادند . اكنون استخوان هاي لهيده ام - از عفونت گنداب ها - تمامي
زندگي هاي نهاده را مي گريد .
تعريف هايِ جـزمـي و ايستـا از « آفرينش » همواره محكوم به
نزديك ترين و قطعي ترين مرگ ها هستند .
انساني كه مرزها را مي شكند ايستايي را بر نمي تابد
و توانِ كشف و شناخت زيبايي را دارد و چنين است كه همواره در حال شدن و
بودن و دريافتن و گذشتن ، هيچ جزم و يقين ابدي را بر نخواهد تافت .
هيچ گاه « آفريدن » به معناي شناختِ « آفرينش » نبوده
است . اما همواره كساني لذت آفريننده گي را مي چشند كه اصالت « زندگي » را
، دريافته باشند .
شناخت زندگي و انسان اجبار و
ضرورتِ زيستن در اكنون است .
كسي كه به بيداد تن مي دهد ، خود زندگي را انكار
كرده است .
شناختن هستي و انسان ، تنها روش ممكن براي زندگيِ
كاميابِ انساني ، اما هرگز الزامِ همگاني نيست .
همواره جعلي ترين و خطرناك ترين تعريف ها از «
آفرينش » و انسان ، جزمي ترينِ آن ها بوده اند و هستند .
كسي كه مي گويد : " اين و نه هيچ چيز ديگر " بزرگ
ترين مانع رشد بوده و نارواترين و فريب آميزترين نگاه ها را - تنها با هدف
حاكميت بر ديگران - ارائه خواهد كرد .
تا انسان و زندگي وجود دارد ، هيچ شناخت و تعريفي از
هستي نمي تواند « كلام آخر » باشد ـ و دقيقا به همين دليل ـ هيچ شناختي نمي
تواند و نبايد ادعاي جاودانگي داشته باشد . اين است كه هر گونه "جزم انديشي
"محكوم به ايستايي و بطلان بوده وآبشخوري جز فريب و سلطه و ناداني ندارد .
براي هميشه بودن ، شايسته تر و گريز ناپذيرتر از
تعريفي سازنده ، ويران گر ، خود انكار و خود آفرين و همواره در حالِ
دگرگوني وجود ندارد .
كساني كه بتوانند زندگي و انسان را براساس شناختي
خود باور و خود انكار تعريف كنند و لحظه هايِ در حال گرديدن و شدن را در آن
بشناسند ، همواره آفريننده ترين انسان ها هستند .
هرچه به اوج نزديكتر شويم ، حضيض را بهترخواهيم ديد
. اما برايِ بهتر ديدن بايستي همواره چشماني نافذ ، نگاهي شكافنده و شكوفا
داشت و قدرت خلق و انكار هر فضيلتي را آموخت و تجربه كرد .
آن چه خود را تنها روايتِ آفرينش و سخنِ آخر مي داند
و برايِ انسان ها « نيك و بد » را تعريف و تعيين مي كند ، نوع و ريشه اي از
نيرنگ را در خويش پرورده و هم - درآغاز- دانائي و خِرد را ، بر مسلخ «
غريزه » قربان خواهد كرد .
هيچ گاه و هرگز هيچ حقيقتِ منحصري وجود نداشته و
نمي تواند وجود داشته باشد ، زيرا همواره حقيقت ها هستند و زيبائي و
زيبايان ، كه پي در پي به انكارِ خويش و آفريدن و تعريفِ روايت هايِ تازه و
ديگرگون - از هستي - برمي خيزند .
كثرت و گوناگوني و دگرگوني ، شدن و بودن و آفريدن
، همواره بستر گريزناپذيرِ آفرينش و زندگي است .
زيبايي درآفرينندگي است كه معنا و تعريف مي شود و
خلاقيت همواره نياز هستي و استمرارِ زندگي بوده است ، پيش از آن كه هيچ
خدايي برآن فرمان راند .
بگوئيد نيستم ، تا باشيد .
هنگامي كه بتوانيم « تنها » زندگي كنيم « آفريدن »
را خواهيم آموخت .
بگذاريد كودكان سخن به گويند ، خواهيد ديد كه مامِ
طبيعت ـ اين زيبايِِ فريبنده و خشمگين ـ از شما مي گويد ...
اخلاق نابودي است كه بودن را مي آموزد . اما تا
نباشي چگونه مي تواني بودن را ـ حتا با قدرت بر انهدام زندگي ـ بيازمايي؟
چگونه ؟
تا از همه چيز در نگذريم ، هيچ به كف نخواهيم آورد .
اما چون از خويش تن گذشتيم ، در لحظه خواهيم زاد .
ستم گري تنها آن نيست كه ديگران را قرباني كنيم .
بيداد آن است كه انسان « خويش » را رها كند و به ناروائي تن بسپارد .
برايِ دادگري ، هميشه بايد از بيداد گذشت .
بي شناختِ هستي و انسان ، چگونه مي توان آن را
تعريف و نقد كرد ؟؟ اما شناخت زندگي همواره الزام و ضرورت همگاني نبوده و
نخواهد بود .
بسياري از فيلسوفان و فرهيخته گان ، ياوه هاي بسيار
گفته اند ، اما همواره براي درگذشتن از ياوه هاي بسيار ، در آغاز بايد
روايات و تجربه هاي گوناگون را شناخت ، تا قادر به نقد و داوري آن ها گرديد
... بنابر اين گردونه يِ دريافت هايي كه هر روز خود را انكار مي كنند و
همواره درحال دگرگوني و حركت و تازه گي هستند ، گريزناپذيرترين پديده ي
حيات انساني ـ و نه غريزي ـ است ...
امروزه هنگامي كه انديشه ها و افسانه هايِ اهلِ باور را مي خوانم و در آن تامل مي كنم ، در شگفت مي شوم كه چگونه روزي همين افسانه هايِ گاه يا بيشتر زشت و مصنوعي و تقلبي و كپي برابرِ اصل را ، مي خوانديم و به آن دل مي داديم و آن قصه ها را باور مي كرديم ؟ چگونه است كه بزرگان ما نيز چيزي از حقيقتِ خويش و جهان را درك نكرده بودند ؟
چه عمقِ جهل و ناد اني و بيماري بايد جامعه اي را فرا گرفته باشد كه قرن ها و نسل ها مردماني با ادعاي ِ فرهيخته گي ، خود و جامعه و جهان را توجيه كنند و گول به زنند و گول بخورند ؟ آخر چگونه ممكن است ، هزاران سال بگذرد و دانشمندان و فيلسوفانِ قوم و ملتي نتوانند " حقيقت " را دريابند ؟ يا اگر تك آدم هايي چيزي را دريافته اند ، نتوانند – يا اجازه نداشته باشند - آن را برايِ ديگراني كه تحتِ حاكميتِ فكري و فرهنگيِ ايشان قرار دارند ، بيان كنند و توضيح دهند ؟
همواره بر پهن دشتي كه از آنِ گوناگوني ها و بزرگي
هاست ، درود مي فرستم .
هنگامي كه در كودكي از روستايِ پدرانم - به بهايِ
بي خانماني و رنجي دراز - مي گريختم ، هرگز گمان نمي بردم كه كوچكيِ دامنه
يِ زندگي و نگاه ، چگونه فضيلت هايِ انساني را ، در خويش دفن مي سازد و خود
به جعل فضيلتِ توجيه گري هم چون « قناعت » بر مي خيزد .
چگونه است كه شادكاميِ امروز را انكار و دريغ مي
كنيم ، اما هم آن را وعده به فرد ا مي دهيم ؟
انسان تنهاست و « تنها » خواهد ماند ، مگر آن كه
عشق را بشناسد و خويش تن را بيابد .
نگاهي كه اكثريت را محكوم و عوام و پيرو مي خواهد ،
هرگز نمي تواند آزادي و آگاهي را برتابد و همواره با نيرنگ و دروغ آميخته
خواهد ماند .
آيا انسان را هم زادي است ؟ پس چگونه تنهايي و
ناتواني خويش را ، خداوندي بر مي آورد « يگانه » چون خويش و تهي از ناتواني
و همانندي و مرگ ؟
هنگامي كه بزرگ ترين « بت » ها مي شكنند ، چه زود به
كوچكي و پوچيِ تمامي پديده ها و ساختارهايِ فرودست پي مي بريم ، گويا هرگز
هيچ بت و برگزيده اي و هيچ بند و كراني ، وجود نداشته است .
