سخني در چگونگیِ پيدايش تقيه در جوامع اسلامی
تقيه در لغت به معنایِ پرهيز کردن از بيانِ عقايد خويش و " در اصطلاح متکلمين : پوشاندن و اظهار نکردنِ عقيده ی دينی و حتی ترک فرائض آن ، در آن هنگام که از آشکار کردن آن خطری متوجه شخص شود . در بين مسلمانان ، شيعه تقيه را جايز و در بعضی موارد فرض می شمارند .
طرفداران تقيه معتقدند که عمل تقيه برای شخص پيغمبر – به سبب آن که مؤسس دين و مبين احکام است و در مقام تشريع حكم مي باشد - جايز نيست . ولي ديگر پيشوايان دين اگر در انجام يکی از تکاليف شرعي مواجه با خطر شدند ، برای رعايت مصلحت فرد يا جماعت ، تقيه برای آن ها جايز خواهد بود . فرقِ شيعه در موارد جواز تقيه ، شروط مختلف دارند و بعضی از فرق خوارج نيز ، مثل نجدات و اباضيه آن را تجويز کرده اند " ( دايره المعارف فارسی مصاحب / جلد اول – صفحه 659 ) .
چنان که از متن فوق برمی آيد تقيه در زمان پيامبر مرسوم نبوده و جامعه ی عصر ظهور اسلام چنين مفهومی را نمی شناخته است . البته اين دليل که تقيه برایِ پيامبر چون مؤسس مکتب است جايز نيست ، دليلي عقلاني است كه بعدها در دوران عباسيان - عصر رواج و اوجِ مباحث کلام اسلامی - توسط متکلمين ايراني و ائمه یِ شيعه و فرقي كه در اقليت قرار داشته اند ، به بحث گرفته شده و در روايات ايشان آمده است .
در عمل امامان شيعه پس از سرکوب و کشتارِ بنی هاشم در کربلا و مدينه در دوران سه ساله یِ خلافت يزيد بن معاويه و سپس با آغاز خلافت عباسيان ، به لاک دفاعی خويش فرو رفتند و کاملا مطالبه یِ خلافت و حتا بخشی از قدرت را از ياد بردند . چنان که به عنوان مثال پس از واقعه ی « حره » در سال 62 هجری که « مسلم بن عقبه » فرستاده یِ يزيد : ( حرم پيامبرخدا را مباح گذاشت تا دوشيزه گان فرزند آوردند و شناخته نبود که آن ها را باردار کرده است ؟ ) ‌‌‌‌‌‌وي هنگامی که می خواهد از بازمانده یِ اهل مدينه برای يزيد بيعت بگيرد : ( آن گاه علی بن الحسين نزد وی آمد و گفت : يزيد می خواهد که چگونه بيعت کنم ؟ گفت : بر آن که تو برادر و پسرعموئی . گفت : اگر هم بخواهی که با تو بيعت کنم بر آن که من بنده ی خالص ‌‌‌‌‍‍‍‌‌‌هستم ، می کنم . گفت : تو را به اين امر مکلف نساخته است . چون مردم پذيرش علی بن الحسين را ديدند ، گفتند : اين پسر پيامبر خداست و با او بيعت کرد برهرچه بخواهد و آن گاه با او بيعت کردند بر هرچه بخواهد و اين در سال 62 بود ) ( هر دو نقل قول از : تاريخ يعقوبی – ترجمه ی فارسی آيتی 2/190 ) .
تأثير اين سرکوب آن چنان عميق بوده است که وقتی ابومسلم خراسانی نهضت سياه جامه گان را به انگيزه یِ انتقام از بنی اميه و بازگرداندنِ خلافت به خاندان پيامبر شکل بخشيد ، علی رغم آن که « ابوسلمه یِ خلال » از بزرگ ترين داعياني كه تمايلی به بنی هاشم داشت و نامه ها به علويان نوشته بود و حتا در آستانه ي تعيين ابوالعباس سفاح و اعلامِ خلافت عباسيان ، وي و يارانش را در کوفه نگه داشت ، تا نتيجه یِ مذاکرات و مکاتباتش با آل علی معلوم شود ، بازهم بنی هاشم کاملا خويش را از دعوتِ وي کنار کشيدند و نامه های ابوسلمه و ديگران را بی پاسخ گذاشتند ويا صريحا پيشنهاد وي را رد کردند : ( ابوسلمه ، ابوالعباس و خاندانش را در آن خانه پنهان کرد و در نظر گرفت تا امر( خلافت ) به فرزندان علی بن ابی طالب بازگرداند و با فرستاده یِ خويش نامه ای به جعفربن محمد[ امام ششم شيعه] نوشت ، او را پاسخ داد که من آن که منظور شما است نيستم ... پس نزد عبدالله بن حسن فرستاد و او را بدان دعوت نمود . او هم گفت : من پيری فرتوتم و پسرم محمد برای اين کار شايسته تر است و آن گاه نزد جماعت علويان فرستاد و گفت : با پسرم محمد بيعت کنيد ، چه اين نامه ی ابوسلمه حفص بن سليمان است که به من می نويسد . پس جعفربن محمد عليه السلام گفت : ای پيرمرد ، خون فرزندت را مريز که می ترسم کشته ی در احجار الزيت همو باشد ... ) ( همان – 2/329 ) .
پيش از اين نيز در جريان قيامِ مختار – علي رغم همه ي حرف و سخن هائي كه در عالمِ تحقيق پيرامون اين قيام مطرح است – تماميِ بني هاشم و آل علي كوشيدند تا مي توانند خود را از اين نهضت دور نگه دارند . به طوري كه چون زبيريان محمدبن علي بن ابي طالب ( محمد حنفيه ) و يارانش را به منظور اخذ بيعت در زمزم حبس كردند و مدتي به ايشان براي بيعت مهلت دادند ، گرچه به ناچار محمد حنفيه از مختار كمك گرفت و نامه اي براي او نوشت و به وسيله ي خون خواهان كربلا و پيروان سليمان بن صرد خزاعي و مختار بن ابوعبيد ثقفي از بند و زندانِ زمزم – و حتا مرگ – نجات پيدا كردند ، اما بازهم از حمايت قيام سرباز زدند و در شرايطي كه حكومت اموي در حال فروپاشي بود و هرصاحب قدرتي در مدينه يا مكه و مصر و عراق و دمشق پرچم مخالفت با يزيديان و بني مروان را افراشته بودند و شايد بهترين هنگام براي برچيدنِ حاكميتِ اموي و مروانيان مدعي خلافت بود ، بازهم بني هاشم و آل علي از هرگونه همياري و مساعدت با نهضت ها و حركت هايِ مخالف سرباز زدند و از هر عمل و موضعي كه شائبه ي طرفداري از اين يا آن مدعي خلافت را تقويت كند ، دوري كردند و خود نيز هرگز و تحت هيچ عنواني گِردِ مطالبه ي خلافت نگشتند ، بلكه مردمي را كه به اميدي به سوي ايشان مي آمدند ، دلسرد نموده و در عمل به سوي ديگر مدعيان سوق دادند ... بعد از آن هم می بينيم در تمامِ دوران عباسيان ، بنی هاشم و آل علی از هرگونه حرکتی که احتمالِ مطالبه یِ خلافت را در خود داشته باشد ، پرهيز کرده اند و يارانِ خويش را نيز از آن باز داشته اند .
( اسناد اين بخش از تاريخ اسلام خوشبختانه به ويژه توسط ايرانيان كه رهبري و مركزيت هايِ مقاومت را برپا مي داشتند ، در كتب سيره و رجال ، ثبت و امروزه نيز در دسترس علاقه مندان است . به تاريخ طبري ، تاريخ مسعودي ، تاريخ يعقوبي ، طبقات ابن سعد و سيره يِ ابن هشام و ديگر منابع و متون تاريخ و رجال در سده هاي نخستين اسلامي مراجعه شود ) .
تشريع تقيه در همين راستا و به دليلِ در اقليت قرار داشتنِ هوادارانِ علويان و در معرضِ مطالبه یِ خلافت بودنِ بنی هاشم و آل علی ، صورت گرفته و ضرورتِ سياسی ، به تدريج حکمی مذهبی را بر هواداران و پيروان آل علي ( كه بيش از ديگران در معرض مطالبه ي حاكميت بوده اند ) تحميل کرده است .
گرچه سابقه ي شيعه به صورت کنونی آن – و در چارچوب يکی از فرق اسلامی – دستِ کم به بعد از مغول و سپس دوران صفويه باز می گردد و در عصر خلفای راشدين وسپس دوران اموی و عباسی ، امامان شيعه حداكثر به عنوان فقيهاني از بنی هاشم و خاندان پيامبر ، مورد تکريم بوده و مخالفين ايرانیِ خلفا نيز– در تمامیِ ادوار اسلامی– همواره از وجود و حضور و حمايت ايشان ، به صورت نيروي بالقوه ي سياسي ، استفاده کرده اند ، اما هيچ گاه انگيزه یِ مذهبی و عقيدتي نداشته و امامان كنونيِ شيعه ، يك جريانِ مخالفِ مذهبي با روند کلیِ جوامع اسلامی نبوده اند .هرچند به دليلِ قرار داشتن در جايگاه مطالبه یِ حاکميت ، از سوي خلفا – به ويژه عباسيان – گاه مورد آزار قرار گرفته و متقابلا نزد مخالفين مخصوصا ايرانيان ، به عنوان خاندان پيامبر محترم مي زيسته اند .
مؤيد وجود نداشتن فرقه ي خاصي بنامِ شيعه در آغاز اسلام ، پيدايش و وجود فرقه هائی چون اسماعيليه و زيديه و واقفيه و قرامطه و اهل باطن و ديگران هستند که بعدها از فرق شيعه به شمار آمده ، اما در زمان زندگيِ خود اين امامان – يا امام زاده گان – از بسته شدن بابِ امامت در زيد بن علي بن حسين ، جعفربن محمد يا موسی بن جعفر سخن مي گفتند . مؤيد ديگري بر عدمِ وجود فرقه اي به نام شيعه ي 12 امامي در زمان مورد بحث ، باز تأکيد فردِ علی بن موسی الرضا ( امام هشتم شيعه ) در سفری که به ولايتعهدی ايشان پس از مأمون عباسی منجر گرديد – آن هم در نيشابور که کرسی خراسان بوده است – پس از بيان حديث قدسی « کلمه لا اله الا الله حصنی ، فمن دخل فی حصنی امن من عذابی » و مقيد ساختنِ حديث به قيد « به شرطها و شروطها و ان من شروطها » دليل براين بوده است كه نوعِ جامعه – حتا در ايرانِ هوادارِ آل علي – اصلي به نامِ امامت را آن هم جزء اصول دين اسلام ، نمي شناخته اند و جامعه ي ايران نيز همانند ديگر متصرفات اسلامي ، سني – يا بعضا اسماعيلي - مذهب بوده و توجهشان به امامان بني هاشم به عنوان فقيهي از فقيهان اسلام و حداكثر فقيهي كه وارث رواياتِ اجدادش از خاندان پيامبر مي باشد ، بوده است . قرائن بسيار ديگری اين سخن را تأييد مي كنند که اين مقاله را جایِ بحث و نقل آن ها نيست .
در همين جا بد نيست به روايت مشهوري استناد كنيم كه به اسناد مختلف از ابوجعفر(ع) در رجال كشي آمده است كه گفت : مرتد وگمراه شدند پس از رسول خدا مگر سه نفر : سلمان و مقداد و ابوذر ( رجال كشي 6-11 ) اين حديث در بعضي از نقل هاي ديگرش تا هفت نفر هم روايت شده كه عمار و حذيفه و ديگران را نيز افزوده است .
همين قراين و واقعيت هايِ ديگر تاريخي ، خود بهترين دليل بر آن است که هيچ يک از گرايش هائی که بعدها به صورت فرق و مذاهبِ شيعی شناخته شدند ، در زمان خلفا تا برچيده شدنِ دستگاهِ خلافت توسط مغولان ، در سرزمين هایِ اسلامی وجود نداشته و تنها پس از آن و به ويژه – چنان که دکتر شريعتی می گفت – در عصرِ صفويه ، مبانیِ عقيدتی اين فرقه ها و بنيان مکتبی مذهب شيعه نهاده شده و توسط کسانی چون شهيد اول و ثاني و سپس محقق كركي و شيخ بهائی و مير داماد و مير فندرسکی و ملاصدرا و دو مجلسی و شيخ عباس قمی و خواجه نصيرالدين طوسی و ديگران و ديگران – به ويژه مهاجرين جبل عامل - با تکيه بر پشتوانه ي حاکميت صفويان و به دليل ضرورت سياسی ، به وجود آمده است و شيعه ايرانی – دراين زمان- در برابر سنيان حاکم بر امپراتوری عثمانی ، در شکلِ مذهبی منسجم و دارای منابع و متونِ گوناگون مذهبي ، ظهور و بروز کرده و در طولِ حاکميت دراز مدتِ صفويان ، برآمده و باليده و نهادينه گشته است .
کافی است نگاهی به متون و منابع وآثار شيعه در هريک از مباحثِ قرآن و تفسير و فقه و اصول و حديث و کلام و تاريخ بيفکنيم ، تا ببينيم که نه تنها گردآوری و تدوين اين آثار در دوران صفوی – يا اندكي پيش و پس از آن و حداكثر به خلاء ايجاد شده پس از مغولان – برمي گردد و بيشترين حجم توليد آثار مذهبی و متون شيعي ، در دوران طولانی حاکميت قزلباش تدوين و به پشتيباني ثروت و حاكميتِ مرشدانِ صفوي ، توسط درويشانِ « تولي تبرائي » و با تكيه بر شمشير ايشان ، برجامعه ي ايراني تحميل گرديده است .
از اين دوران به بعد – با توجه به آن که به هرحال شيعه منحصر به حوزه یِ فرهنگی و سياسی ايران فارسی زبان بوده – و اقليتی محدود در برابر اکثريتی نامحدود از سنيان و فرق و مذاهب اهل سنت شمرده مي شده است ، به ناچار از احاديث تقيه در دوران امامان شيعه – به ويژه عصر خلفای عباسی – که به مناسبتی ديگر و به منظور مصون نگاه داشتنِ هواداران آل علي از آزار خلفا و انکار وجود هرگونه تشکل سياسي در برابر حاکميت ، يعنی تنها با انگيزه هایِ سياسی و نه مذهبی و عقيدتی ، صادر و بيان و سپس روايت شده است ، ولي در اين دورانِ متأخر ، با هدف آشکار تأسيس حاکميت شيعی و قدرتی در برابر سنيان غالب ، از آن احاديث و اخبار حسب نياز و سليقه روز ، بهره برداری خاص گرديده و به صورت اصلی مشروع و مقبول برای همگان در آمده است . يعنی اين که دسته ای از اخبار و احاديثي كه در شرايط خاصي پيرامون سيره یِ امامان و بزرگانی از آل علی ، با هدف حفظ جان و نواميس و اموال علويان و بنی هاشم بيان می شده است ، در چند قرن بعد و زمانی که ضرورت ديگری – في المثل رقابت با عثمانيان – اقتضا کرده است ، به تدريج به عنوان اسنادِ فقهي و حديثي تقيه ، قلمداد گرديده و اين عنوان هم چون اصلی از اصولِ مسلم مذهب شيعه تعريف گرديده است . اصلی که در گذشت زمان نوعی بيماری شخصيتی بر جان و روان تک تک معتقدان آن تحميل نموده و ايشان را به صورت موجوداتی دوشخصيتی و کانون تضادهایِ روانی در آورده و ناتوان و مستأصل و بيمار برجای گذاشته است ...
از اين زمان به بعد ، اندك اندك « تقيه » دامنه يِ تعريفيِ خود را نيز گسترش داده و توسط فقيهان بعدي تفسيرهاي متفاوتي يافته و بر مصاديق بيشتر و ديگري دلالت كرده است . چنان كه به تدريج به حوزه ي سياست نيز وارد شده و پيروي از حاكمان و عدم مقاومت در برابر ايشان را نيز شامل گرديده و مجاز شمرده و در واقع حركت و تحول را از جامعه سلب نموده است . چنان كه در اين ارتباط حتا با بعضي از اصول و فروع اسلامي هم چون « امربه معروف و نهي از منكر » نيز دچار تضاد و نيازمند توجيه گرديده است .
گرچه گسترده گي دامنه ي تقيه در عرفِ امروزين جوامع آن را به صورت بزرگ ترين اصل و عاملِ بازدارنده يِ تحولات اجتماعي و سياسي درآورده است و در اين راستا اصل « تقيه » حتا حكومت هايِ صددرصد استبدادي و ضد مردمي را توجيه نموده و برايِ آن ها مشروعيت و مقبوليتِ شرعي فراهم آورده است ، اما ترديدي نيست كه ديگر به معنايِ سنتيِ خويش وجود خارجي ندارد و چنان ضرورت هائي مشروعيتِ آن را تبيين نمي كند ، ولي هم چنان به عنوان يك اصلِ از اصول مذهب شيعه باقي مانده و در شخصيت پيروان اين مذهب تأثير مخرب خويش را حفظ كرده است ، اما متأسفانه هيچ يك از فقهاء و مجتهدين شيعه جسارت آن را ندارند كه لزوم تجديد نظر در اين اصل را به بررسي بگيرند و احيانا مشروعيت آن را نفي كنند . زيرا كه اكنون ديگر تقيه نه آن چيزي است كه در عصر امويان و عباسيان بوده و ديگر آن حساسيتي را كه در مورد پنهان ساختن مذهب وجود داشته است ، از جوامع بشري رخت بربسته وجمعيت هايِ شيعه در جهان شناخته شده و دست كم در درونِ خود و در مراكز و جوامعي كه در اكثريت هستند ، ديگر نيازي به رعايت تقيه نبوده و هيچ محمل عقلاني براي حفظ آن نيست ، مگر در جوامعي كه داراي اقليت شيعه ي تحت ستم باشند – همانند بعضي از مناطق افغانستان و پاكستان – كه حداكثر فقيهان آن ديار مي توانند جواز تقيه را هم عرض با ترويج نهادهاي حقوق بشري و حمايتي بيان كنند . چنان كه مي بينيم در بين اسماعيليه و اهل باطن تا مدتي تقيه واجب بود اما سپس كه ضرورت آن ( فرضا در قيامه القيامه حسن صباح ) برطرف شد ، حرام و اين حكم لغو گرديد .
بعبارت ديگر « تقيه » مربوط به زماني بوده است كه پيروان يك مذهب در اقليت مطلق قرار داشته و از بيم مال و جان ، اعتقادات باطني خود را پنهان مي ساخته يا انكار مي كرده اند . اما زماني كه آن ضرورت – حال به دليلِ كثرت هواداران يا قدرت گرفتن سياسي و اقتصادي – برطرف مي گرديده است ، ضرورت حكم تقيه نيز برداشته شده و آن حكم لغو مي گرديده است . اما متأسفانه در شيعه هنوز كه هنوز است نه تنها « تقيه » باقي مانده ، بلكه به حوزه هايِ ديگر گسترش يافته و نوعي ظاهر و باطن را برايِ پيروان خود آفريده است و همانند سكوت در برابر حكومت هايِ جابر ، به صورت عاملي بازدارنده ي حركت در جامعه در آمده است و زيان هاي مخرب خويش را بر اجتماع تحميل نموده است . بنابراين از آن جا كه تقيه معتقدان خود را به صورت بيماران رواني درآورده و از ايشان ظاهر و باطني همواره در تضاد ساخئه و ضد ارزش هائي چون تظاهر و ريا را به مقبوليت اجتماعي مي رساند ، برفقيهان شيعه است كه اين موضوع را مورد بررسي و تأمل قرار داده و ضرورت امروزين آن را انكار كنند و به جاي آن به حمايت هايِ مدني و دموكراتيك جوامع مدرن جهاني و مؤسسات حقوق بشري ، روي آورند و آزادانه عقايد خود را بيان و اظهار و تبليغ نمايند و ...
و اما ، مي دانيم كه قصه همين تنها نيست و اگر قرار به بررسي و اصلاحي باشد ، بايد خيلي از چيزها را دور ريخت و اين هم تا زماني كه روحانيت شيعه از لاك كهنِِ خويش خارج نشده و جهانِ برخوردارِ روز را ، نديده و نشناخته است ، ممكن و مقدور نخواهد بود ...
و ديگر هيچ و التمام .

برچسب‌ها: تقيه : عامل بازدارنده ي رشد و حركت در جامعه

زمستان هايِ رنج و سياهي

هميشه زمستان ها در بلندترين يلدايِ خويش
از فراز كوه هاي اساطير ، افسانه ي رنجِ ايراني را روايت كرده اند
و قرن هاست كه حراميان ، عيدهامان را به عزا نشانده
تا ديگر حتا يادمان نيايد ، كاميابيِ روزگاران را
*
شادي هاي غارت شده ، در زمستان هايِ سياه و سرد
نوروزهاي به خون نشسته ، مهرگان و يلدا و چارشنبه سوري
يادآورِ آتشي كه ديري است ، خراسانيان خاكسترش را سياه پوشيده اند
به عزايِ از دست نهادنِ شادي هايِ جاويدان
ديواني در زنجير و آدمياني شادكام -
كه گوشت و شرابِ خويش ، به كوه مي بردند
در نگاهي كه شادي را نماز مي برد و رنج را ، بيماري و پليدي مي شمرد-
*
رقص ها و پاي كوبي هايِ هويتي ناكام
نشسته بر دردناك ترين و تاريخي ترين ماتمِ زندگيِ خويش
گريه ها و ندبه ها و به سوگ نشستن ها
به عزايِ سنگ بارانِ عشق و سياه پوشيدنِ گل ها
زنده بگور ساختنِِ نيكي و شادابي
*
« چنان كشتند - از اين قوم - در اعصارِ تاريكي » (1)
« چنان از اين هويت ، فهم شد انكار » (2)
چنان سيلاب اشك و خونمان را آسياها گشت
كه تن داديم در صحرايِ « ربع الخالي » - آري - جمله ماران را
و اين سان گشت ، شب هامان سياه و روزمان تاريك
به پا شد پرسه و سوگِ سياوش ، چشمه ها از خونِ مظلومان
بزن بر فرق خود تيغ و قمه ، بسيار
كه آري : خاكِ ايران گشت گورستان و بت خانه
مبارك شد عزا و ماتم و گريه
و منبر جايِ تختِ آمد (3)
محرم آمد وآن گه صفر ، شادي سيه پوشيد
ابومجرم ، ابومسلم ، تمامي آل برمك ، ديگران و ديگران ديگر
*
به مهمانيِ آن كشتارها ، پختارها ، آن آسياهائي كه با خون گشت
ز بابك دست ببريدند و از سنباد ، پا و دست وارونه
دگر آرش ، دگر افشين ، دگر حلاج و ديگرها
دگر ترك و مغول ، بيغاره تا امروز ، بيغاره
كه آري اين چنين ده قرن ، از تاريخمان – گويا - ورق خورده
و نوبت شد تقي خان امير و صور اسرافيل
پس از چتدي فروهرها - نجابت را ، بهين اسطوره گان جاويد -
و مختاري و پوينده ، سعيدي آن كويري مرد
و ديگر بختيار و بعد فرخ زاد و قاسم لو
و ديگرها و ديگرها و ديگرها
*
هلا ، تا آن كه اين ديوِ دروغ و مارسر ضحاك ، در برجِ دماوند است
و صدها صدهزاران ديوزادان ، گورزادن ، ناتوانان ، جمله گي آزاد
و هريك را به كف ، تيغ است و دشنه ، مردمان دشمن
مگر پيدا شود در ذات مردم ، همت مردانه اي ، گو كاوه اي
جان بركفاني ، سر به داراني
كجائي اي فريدون ، اين زمين گنديد از دفن پليدي ها
تمامي گشته گنداب و عفونت
آتشي مي خواهد از مزدا
و آري همتي ، با « راستي » و « عدل » هم پيمان
دوباره كشوري ، ايران
نگاهي هم چو گل خندان
*
(1و2) بيت ها خودي است .
(3) تعبيري از فردوسي در شاهنامه .
*
شنبه بيست و يكم بهمن ماه 1385 - ايران – توس
شعري از دفتر : « شرح دقيقِ فاجعه »/ منتشرنشده و گشوده تا كنون .

برچسب‌ها: شعر امروز

آغازي برافول – 28 سال شعار ، 28 سال بحران
اكنون پس از 28 سال جريانِ انهدامِ قطعيِ نسل و عصري كه - به تحقيق مي توان گران بهاترين و توانمندترين نسل هاي 15 قرن گذشته ي ايران دانست – هنگامِ آن فرا رسيده است كه چشم هايِ باز و ذهن هايِ نكته ياب ، روندِ دردناكِ افول و انهدام ، و در همان حال درك و دريافت هايِ تازه يِ برخاسته از رنج ايراني را ، با تأملي شايسته بنگرند و دريابند ، باشد كه برآستانِ بلوغ و شعور ، ايرانيان نيز جامعه و فردائي را كه به راستي حقِ آن هاست – در باريك ترين و حساس ترين موقعِ تاريخي و جهاني ، با استفاده از شرايط فراهم آمده ي منطقه اي و اكنوني – در بنياني استوار و انساني و آزاد برآورند و دريافتِ گذشته هايِ دردناك را هم چون خورشيدي هستي بخش ، راه گشاي خويش سازند ... پس در آغاز به انگيزه يِ يادآوري آن چه برنسلِ انقلاب 57 گذشته است ، بيانِ اين واقعيتِ تلخ به جا است : اگر ملت و هويتي حافظه ي تاريخي اش آن قدر ضعيف باشد كه نسل و عصرِ خودش را هم فراموش كند ، يا حاصلي از آن برندارد - به راستي - شايسته ي زيستن نيست .
با اين مقدمه ، بايستي بگويم : 28 سال است كه جز بحران و جنگ و خون و كشتار و نوحه و ندبه و انسان را نادان و بي خِرد فرض كردن ، هيچ نديده و نشنيده ايم ... تا كي بايد چشم هامان هم چنان بسته باشد و بسته بماند و آزموده هايِ چندين باره را ، بيازمائيم و تكرار كنيم ؟؟ تا كي و چقدر بايد شلاقمان بزنند و تحقيرمان كنند ؟؟ به چند بار اعدام بايد محكوم شويم و چقدر بايد غارتمان كنند ؟؟ تا كي و چند بايد به صغير و كبيرمان تجاوز كنند و ابتدائي ترين حقوق انساني و حيواني مان را ناديده بگيرند و از وحش و طيرِ حفاظت شده نيز ، پست تر و بي ارزش تر فرضمان كنند ؟؟ تا كي و چه هنگام بايد امرو نهي مان كنند و زشت و زيبامان را ديگران تشخيص دهند ؟؟ چقدر بايد بنده گاني پيرو و گوش به فرمان باشيم و هيچ نگوئيم و هيچ نخواهيم و جز شعار نشنويم و جز بحران و جنگ و فقر و فساد و ناكامي و توهين نصيبي نبريم ؟؟ تا كي بايد اهلِ تقليد باشيم ، نه فهم ؟؟
به باورِ من : ديگر بر شهروند ايران ندانستن و درك نكردنِ موقع و نشناختنِ خويش و حاكمانِ خويشتن ، جرمي نابخشودني و غيرقابل باور است . زيرا كه گذران و تجربه اي به گرانيِ و گران سنگيِ 1357 تا كنون را ، در پسِ پشت دارد و حقيقت آشكارتر از اين ، بر هيچ قوم و ملتي خود را عرضه نكرده است .
صد سالِ پيش ايرانيان با فتواي مراجعِ تقليدشان ، شيخ فضل الله نوري ، روحاني ضد مشروطه اي كه از قاليچه يِ رهبري نهضت توسط رقباي خويش بيرون رانده شده بود ، لذا با تكيه بر ناآگاهي عمومي ، مشروعه را در برابر مشروطه شعار خويش ساخته و در جريانِ بيداري اجتماعي و تحقق جامعه اي دموكراتيك مانع ايجاد مي كرد ، در تهران بردار كردند ( و پسرش كه هم چون خود او روحاني ، اما مشروطه طلب بود در پاي دارش اظهار شادي كرد ) امروزه پس از يك قرن ، همان ملت و هويت و همان روحانيت و مردم ، يكي از مهم ترين بزرگ راه هايِ تهران را ، به نامِ وي نام گذاري كرده اند و از انديشه ي ساخته و پرداخته يِ منسوب به او و نيز شخصيت شيخ ، اعاده يِ حيثيت نموده اند . فاصله ي بينِ اين دو عمل و نگاه 180 درجه ، راهي دشوار و رنج بار است كه ضد و نقيض پديده ها را تعريف مي كند و مسيرهايِ كاملا معكوس را ترسيم نموده ، به يكديگر مي پيوندد و شگفتا كه اين ضد و نقيض هايِ گوناگون ، همه به يك جا مي رود و از يك منشأ سرچشمه مي گيرد . يعني اين كه هم از اسلام و حدود و قوانين اسلامي برخاسته و كاملا به آن پايبند است و هم اگر مصلحت اقتضا كرد ، ضد آن را اجرا مي كند ، يا اين كه قوانين اساسي و عاديِ اسلامي و مصوب خويش را تعطيل مي نمايد ... و يعني اين كه : هرآن چه مصالح و منافع شخصي و قشري خاصي اقتضا كرد ، عين دين و مذهب و قانون است وهرچه ايشان خواستند و گفتند ، همان حق و صحيح و شايسته و مشروع و مقبول است و جز آن هيچ معتبر نيست ... از سوئي قانون اساسي و مباني اسلامي و از سويِ ديگر تعطيل اين هردو به حكمِ تشخيص مصلحت ، چه نامي جز صيانت از منافع و مصالحِ شخصيِ قشري خاص دارد ؟؟ تأسيس و تعطيلِ اين هردو در يك زمان ، جز گل و گشاد بودنِ مباني و قابلِ تفسير بودن به خواست زعمايِ قوم ، چيست ؟؟
28 سال شعار داده ايم و مردم را با احساساتِ مذهبي و ملي و چه وچه يِ ديگر ، به هر راهي كه خواسته ايم كشانده ايم و هر هفته و سال ، ده ها و صدها بحران ساخته و پرداخته ايم ، تا در دل آن ها زندگي كنيم و كارنكردن و بهنجارنبودنِ مديريت هايِ تباه و نالايق و عدمِ تحقق وعده ها و شعارهايمان را ، به آن بحران ها نسبت دهيم ... و چنين بوده و هست كه همواره و هميشه دشمني فرضي و مجعول لازم داشته ايم و آن را نيز جعل كرده ايم ...
28 سال جامعه را درگير شعارها و بحران ها نگه داشته ايم و هر روز هم – بسته به شرايط – ظواهرِ آن شعر و شعارها را تغيير داده ايم و هميشه نيز هرچه خواسته ايم ، به عنوانِ دين و خدا و نبوت و امامت و ولايت و حتا مليت و هرچه ديگر ، تعبير كرده ايم و به خوردِ مردم داده ايم و هنوز هم با كمال وقاحت اميد مي بريم كه بتوانيم با شعارهايِ خركس پسند و تكراري ، مردم را پشتِ سر خودمان متحد كنيم و به هر راه و بيراهه اي كه مي خواهيم بكشانيم . اين است كه يك روز ملي گرائي خلاف اسلام مي شود و روزي دركنار سرستون هايِ به يغما رفته ي تخت جمشيد براي تبليغاتِ انتخاباتي ژست مي گيرند و در حالي كه آب گيري سد سيوند را برميز خويش دارند ، انرژي يا حتا تسليحات اتمي را ، به صورت يك مسأله ي ملي و ميهني و حيثيتي جلوه مي دهند ...
و بدين سان است كه : آن چه به نامِ جمهوري اسلامي و نظامي مبتني بر مباني و موازين عقيدتي شيعه اثني عشري ، در 28 سال گذشته حضور و حاكميت يافته ، چيزي جز منافع و مصالح متوليان رسمي شيعه و قشرِ خاصِ روحانيت نبوده است ... اما از آنجا كه بيان و تصديقِ چنين حقيقتي خلاف مصالح همان روحانيتي است - كه دستِ كم ده قرن تاريخ ِ حضور و سلطه دارد - لذا بايد جامعه را بر مبنايِ شعارهايِ متغير و گاه متضاد ، به گونه اي هدايت كرد كه هميشه كمبودها و نابهنجاري ها ، به دشمنان فرضي – كه در مورد بحث امريكا و به اصطلاح استكبار جهاني هستند - نسبت داده شود و همواره ساحت قدس حضرات – از هر خطائي - تبرئه گرديده ، بماند وباشد ... و اين است كه جامعه تنها بر مبناي شعر و شعار و پيرويِ كوركورانه از متوليان و رهبراني استوار بوده است كه خود هيچ چارچوب مشخصي نداشته و به هيچ كم و زيادي قانع نيستند و مردم در برابر ايشان جز وظايف و تكاليفي الزامي ندارند و حتا اگر از حق الناس نام برده شود ، در نهايت وعده به فردائي نامعلوم ، در پس از مرگ داده خواهد شد و ...
چنين نظام و سيستمي كه در عصر دانش و ارتباطات مدرن ، هيچ گونه تعريفِ مشخصي ندارد و نمي تواند داشته باشد ، طبيعي است كه بحران و جنگ و فقر و اعتياد و بيماري هاي اجتماعي و شخصيتي ، تنها پي آمد چنين معجوني خواهد بود .
محمدرضاشاه پهلوي بزرگ ترين عامل تباهي و سقوط خويش را – كه اتكا و انحصار قدرت در شخصِ وي بود – با مشتي چاپلوسانِ فرصت طلب و نالايق ، مستبدانه به كار گرفت و متأسفانه خيلي دير نكته را تشخيص داد و در نتيجه كار از كار گذشت ...
اما نكته ي مهم تر و اساسي تر آن است كه فرصت گران بهايِ اعلام نخست وزيري دكتر شاپور بختيار تا استعفا و سقوط مهندس بازرگان ( به بهانه و در پي آمد اشغال سفارت امريكا ) فرصت و موقعيتي بود كه فروگذاشتن آن توسط اپوزيسيون وقت و به اصطلاح روشن فكران دانشگاهي و فعالان سياسي موجود ، غفلت يا گناهي نابخشودني است كه هرگز به فراموشي سپرده نخواهد شد ...
محمدرضا شاه هنگامي كه بختيار را به نخست وزيري تعيين كرد ، كاملا آماده بود تا به عنوانِ پادشاهي مشروطه و غيرمسؤول سلطنت كند و حكومت را چنان كه در قانون اساسي آمده بود به دولتي دموكرات و برآمده از رأي و خواست مردم واگذارد و اجازه دهد در انتخاباتي آزاد نظام استبدادي و وابسته ، به سلطنتي مشروطه و دموكرات و مردمي ، تبديل شود و تماميِ خواستِ جامعه و فعالان سياسي موجود را برآورد – چنان كه اين موضوع را در آخرين سخنراني خويش ، صادقانه و با بغضي در گلو اعلام كرد - شايد اگر چنان مي شد ، ما ايرانيان ديگر امروزه نه تنها مشكلي نداشتيم و جامعه ي نمونه يِ خويش را تشكيل داده بوديم ، بلكه از انهدام و افولي اين چنين دردبار و سنگين نيز جلوگيري شده بود . اما متأسفانه ديديم كه اپوزيسيون و فعالان سياسي كشور گام به گام پس نشستند و سركوب رقيبان را توسط حاكميت مذهبي و در غوغاي عوام ، با شعارهايِ كوبنده و كف زدني ممتد جشن گرفتند و چنين شد كه 28 سال شعار و بحران و فقر و تباهي بر جامعه ي ايران تحميل گرديد ...
و اما فرجام سخن اين كه : گويا مردم ايران پس از يك قرن نيازمندِ تجربه اي چنين تلخ و دردناك و گران بودند و براي رسيدن به آستانه ي آگاهي و بلوغ ، بايد راهِ خون و كشتار و ندبه و مرگ را نيز طي مي كردند و تجربه ي حاكميت مستقيم روحانيت و متوليان دين و مذهب را - از همه نوعش - به دست مي آوردند ، تا ديگر نه در ايران كه در هيچ كجاي جهان ، مردمي نباشند كه براي حاكميت مذهبي و قدرت سياسي و مستقيم متوليان دين ، انقلابي را تدارك ببينند - بگذريم كه مردم ايران نيز درآغاز و پيش از بهمن 57 عينا چنين خواستي نداشتند و ... - ( وچنان كه ديديم شعار « صدور انقلاب » در هيچ جا كاربردي نيافت و حتا كساني چون رهبر و رئيس مجلس اعلاي انقلاب اسلامي عراق - كه با هزينه و تمامي امكانات جمهوري اسلامي ساخته و پرداخته شده بود - به محض اين كه پيروزمندانه به عراق بازگشت ، از حكومتي لائيك و نه نسخه ي جمهوري اسلامي ، سخن گفت ... ) .
اگر 28 سال گذشته براي ايران و جهان تنها همين تجربه و دريافت گران مايه را به ارمغان آورده باشد و زمينه يِ خردانديشي و نظامي دموكرات در ايران را فراهم سازد ، بازهم بسيار شايسته و مغتنم است ، اما اگر ....
اميد مي رود كه اين تجربه ي تلخ و دردناك را به خوبي دريافته باشيم و به لوازم آن درجهت تأسيس نظامي دموكرات و لائيك پاي بند بمانيم ...
والتمام .