پيرامونِ شعر (6 ) سخني در نقش و جايگاهِ اكنونيِ شاعر و هنرمند
گاه و بي گاه و جسته گريخته مي شنويم كه بعضي ها مي گويند و مي پندارند كه " شعرِ معاصرِ فارسي ، مرده يا در حالِ مرگ است " و اين از آن روست كه يا " شعر " را نمي شناسند ، يا " مرگ " و " زندگي " را . مي گويند : عصرِ حافظ و سعدي دورانِ اوجِ " شعرِ كلاسيك " بوده است و زمانِ نيما دورانِ طلائيِ " شعرِ نو " و ديگر " شعرِ فارسي " عمرِ خود را كرده و در حالِ مرگ است ... پرونده بسته و تمام . به باورِ من كسي كه مي گويد : فلان زمان و زبان ، اوج يا افولِ " شعر " است ، هيچ يك از دو مقوله يِ " زندگي " و " شعر " و نيز " زمان " و " زبان " را به خوبي نشناخته است . آخر يعني چه كه " شعر مرده است " ؟ خودتان مي فهميد چه مي گوئيد ؟ اگر منظورتان زبانِ فارسي است كه مرده ، يا در حالِ مرگ است ؟ هنگامي كه چنان شد - زيرا كه هنوز اين سخن ياوه اي بيش نيست – به زبانِ انگليسي يا فرانسه و آلماني ، يا هر زبانِ ديگر" شعر " خواهيم گفت . اين كه چيز مهمي نيست . اما اگر معتقديد كه " نثر " جايِ " شعر " را خواهد گرفت ؟ بازهم اين وضع – كه امكانِ تحققش نيز بسيار كم و ناچيز و در كوتاه مدت دست نيافتني است – تنها كارِ شاعر را ساده تر مي كند و نه چيزي ديگر . گمانِ من اين است كه ما تعريفِ شايسته اي از " شعر " در دست نداريم ، يا تعريف هايِ ما از شعر بسيار با يك ديگر متفاوت – بلكه متضاد – است . چيزي كه شما شعر مي دانيد من آن را " نظم " مي نامم و همين هم صحيح است . حال چه نظمِ كلاسيك و چه نظمِ نو – هر دو – يعني : كلامِ موزون و منظمي كه در برابرِ نثر قرار مي گيرد كه كلامِ غيرِ موزون است و هم چنين به نظمِ " سجع " و " قافيه " و " رديف " يا ديگر صنايعِ شعري ، پاي بند نيست . تعريفِ " نظم " همين است ، يعني " كلامِ موزون و منظم " و تعريفِ " نثر " هم همان كه " كلامِ غيرِ موزون و غيرِ مقيد به قواعدِ " نظم " است . اما " شعر " اين نيست . تفاوتِ من و شما در اين است كه من " شعر " و " نظم " را در هم نمي آميزم و آن دو را يكي نمي دانم . اما شما آن دو را در هم آميخته ، يا يك چيز مي دانيد و همان را هم " هنر و ادبيات و هنر " مي ناميد و مي شماريد . خير چنين نيست ، شعر و نظم ، با هم تفاوت دارند و حتا گاه دارايِ تعاريفِ متضادِ با يك ديگر مي باشند و هريك نيز مرزهايِ دقيقِ خويش را دارند . ولي اين تنها شاعر و هنرمند است كه مي تواند آن مرزها را بشناسد و از يك ديگر تميز دهد . شما " مدايحِ " مداحان و نصايحِ شيوخِ اجل و " نظمِ " فلسفيِ فيلسوفان و حكيمان و مناظره هايِ اخلاقيِ " پروين اعتصامي " و بسيارياز سروده هايِ ديگر را ، با " شعر " عوضي گرفته ايد و – متأسفانه – شاعر را كسي دانسته ايد كه معاني و بيان و بديع را خوب مي داند و متونِ كهنِ " شعر و ادبياتِ پارسي " را خوانده باشد و احيانا در دورانِ معاصر نيز " نيما " و " اخوان " و " شاملو " و " سهراب " و " فروغ " و " سايه " و ديگران و ديگر را بشناسد . و احيانا آثارِ آن ها را هم با بهترين چاپ هايش ، در كتاب خانه يِ شخصي دارد و گاه و بي گاه شايد خودش هم بتواند در يكي از همان چارچوب هايِ ثبت و ضبط شده - يا به هرحال شناخته شده – به اصطلاح " شعر " به گويد و حتما مويِ سرِ بلندي هم داشته باشد . ريش هم اگر به قاعده بود ، كه چه بهتر ... حالا با اين مقدمات ، اگر اين حضرتِ شاعرِ نامي كمي خّل و چِل هم بود و با احساس ، يا از خود بي خود ، چند حرفِ گنده هم – طوطي وار – فرياد مي كرد و چند نامِ بزرگ و معروف - به ويژه پاز و بورخس و ماركز – را هم مي شناخت و گاه بي گاه ، نامي از ايشان را چاشنيِ كلماتش مي كرد – كه ديگر" نور علي نور است " و چه بهتر از اين ... دستِ آخر هم اگر اين حضرتِ شاعرِ بزرگ انگشتركي زيبا ، تسبيحي شيك و سامسونتي در دست داشت و در داخلش " مّسوده " يا " مّبيضه " اي از تازه ترين اثرش موجود بود ، كه چه بهتر و مي شود پاك و تمام يك شاعرِ به نام . از همان ها كه به اصطلاح " رسانه يِ ملي " هم به سراغشان مي رود و در مجامعِ ادبي و هنري هم ، چيزهايِ خود را مي خوانند و ژست هايِ رمانتيك هم مي گيرند . گفت : خوب شد نمرديم و معنايِ " مليت " و " فرهنگ " و " هنر " و " ارشاد " و " تعليم " و " دانش " و " آزادي " را هم فهميديم و افتضاحي را كه " واژه " ها درآورده اند ، ديديم و پوچيِ آن ها شناختيم . خير عزيزم ، ما با هم مشكل داريم . شما نيز همانندِ اكثريتِ قاطعي از مردم " شعر " را با " نظم " در آميخته ايد و نمي توانيد آن دو را از يك ديگر تفكيك كنيد . در حالي كه اين دو يكي نيستند . ممكن است بشود به شعري " نظم " هم اطلاق كرد ، اما هرگز نمي توان به هيچ نظمي " شعر " گفت . بله . در شعر نيز نوعي " نظم " وجود دارد ، اما اين نظم در واقع همان " هارموني " يا نوعي " وزن " و آهنگِ هنري است كه از درونِ " شعورِ " شاعر و از ناخودآگاه ها و پس زمينه هايِ ذهنيِ او بر مي خيزد ، نه از " قوالب " و " قوافي " . و اين يعني جوهره يِ شعر ، نه " نظم " به آن معنائي كه ما از نظم و نثر مي فهميم و لحاظ مي كنيم . تازه انگار بايد گفت كه نظم هم با وزن دوچيز است ، نه يكي . آشكار است كه در ضرورت و عدمِ ضرورتِ " هارموني " يا نوعي هارموني در شعر مي توان سخن گفت ، اما اين بحث موضوعِ روزِ زبان و ادبياتِ فارسي نيست و مقاله يِ حاضر نيست و هنوز برايِ جامعه ي ايراني و زبانِ فارسي ، ضرورتِ طرحِ چنين مباحثي را نديده و نشناخته ام . گرچه ترجمه هايِ بسيارِ از خود بيگانه را ، گاه عوضي مي گيريم و عينا همان نسخه ها را مي خواهيم برايِ جامعه يِ كاملا بيگانه با آن نوع نگاه ، به پيچيم و بسيار هم دچارِ اشتباه مي شويم و حاصلِ كارمان موضوع و بحثي " انتزاعي " و ذهني مي شود و چنان با جامعه و مخاطبانِ اصليِ خويش فاصله مي گيريم كه نه ما حرفِ مردم را مي فهميم و نه آن ها سخنِ ما را در مي يابند و سال به سال و نسل به نسل فاصله مان با جامعه و مردم زيادتر و زيادتر مي شود و نقش و جايگاهِ خود را از ياد مي بريم ، يا نمي توانيم آن نقش را نمايندگي كنيم . غرض اين است كه هر افراط و تفريطي – از هر دو سو – نارواست و نتيجه اي جز بيهوده گي نخواهد داشت . نوعِ مردم هنوز – حداكثر – ممكن است كسي برايشان شعري بخواند و آن ها هم بشنوند ، ديگران نيز كه در " تعريفِ شعر " وامانده اند ، چه رسد به بحث از ضرورت و عدمِ ضرورتِ هارموني ، در " شعرِ امروز " يا تعهد و عدمِ تعهدِ شاعر ، نسبت به جامعه و انسان و مجموعه يِ هستي و زيبائي و پاي بنديِ " هنر " به نفسِ " هنر " يا ... اكنون و در اين مقاله ، آن چه مهم است اين كه " شعرِ امروزِ فارسي " به هر حال نوعي " نظم " و نوعي " وزن " هم وجود دارد و بعضي از " نظم " هايِ كلاسيك و نو نيز مي توانند خود را به " شعر " نزديك و نزديك تر كنند . اما اين فرق مي كند با آن كه " نظم " و " شعر " را در هم آميزيم و بدتر از آن ، اين كه دو مقوله را يكي بدانيم . زيرا در حال و به هر صورت كه فرض كنيم ، باز " نظم " نمي تواند " شعر " به معنايِ مطلق و خاصِ آن باشد . به عبارتِ ديگر : مطلق و اعمِ آن چه در جامعه و نزدِ عموم " شعر " خوانده مي شود " شعر " نيست ، بلكه " نظم " است ولي اخصِ آن – اعمِ از كلاسيك و نو – مي تواند " شعر " باشد و شعر خوانده شود . مرزهايِ نظم و نثرِ فارسي – به ويژه در ميانِ مردمِ عادي – مانندِ هر پديده يِ ديگري ، ناشناخته و در هم آميخته و پيچيده به هاله اي از " ابهام " و " ايهام " است ، چنان كه به راستي تشخيصِ آن نظم و نثر از " شعر " حتا برايِ خواص و بسياري از اهلِ فن نيز دشوار است . زيرا كه اكنون تحولي در نفسِ زبان جريان يافته و شعر نيز از اين تحول بركنار نيست . امروزه بسياري از الفاظي را كه شب و روز به كار مي بريم ، معنايِ خويش را از دست داده اند و " واژه " ها هيچ يك بارِ معنائيِخويش را ندارند و اكثريتِ قاطعي از مردم ، نسبتِ به واژه هايِ كاربرديِ خويش ، آگاهيِ كافي ندارند و يا معنايِ ديگري را از آن واژه گان لحاظ و منظور مي كنند . حتا در مواردِ بسياري معنايِ صريح و قطعي و به اصطلاح " منطوقِ كلام " را انكار مي كنيم و تنها پوسته هايي از الفاظِ تهي و مبتذل و مرده و آلوده به هزاران عنصرِ كوچك و بزرگِ وارداتي و حتا گاه نا مأنوس و زشت و در اساس نادرست را ، به كار مي بريم . و نكته در اين است كه از همان كلام و لفظ هم ، معنا و منظوري ديگر داريم ، نه آن چه كه " منطوق " و " مدلول " و " مفهومِ " كلام است . مي گويد : " مو مگم انف ، تو نگو انف ، تو بگو انف " البته ملا مكتبي زبانش هم لكنت داشته است . مفاهيمي هم چون " شعر " و " نظم " و " نثر " نيز از اين قاعده مستثني نبوده و نيستند و اصولا تا زماني كه آدمي خود را نشناسد و آفرينش و زندگي را نفهمد و نتواند " انسان " را در اين مجموعه معنا كند و به بلوغ و دانسته گي دست نيافته باشد ، خلافِ انتظار نيست اگر نتواند مرزِ " نظم " و " شعر " يا حتا " نظم " و " نثر " را از يك ديگر تشخيص دهد و ضرورت و عدمِ ضرورتِ آن را دريابد . آشكار است كه در چنين جوامعي – به ويژه در اكنونِ جهان و منطقه – هنگامي كه همه چيز در هم مي ريزد و مرزها مي شكند و الفاظ معانيِ خود را از دست مي دهند و ... بايد كساني هم باشند كه گمان برند " شعر مرده ، يا در حالِ مرگ است " ... حتا طبيعي است اگر مرزِ " نظم " و " شعر " يا نظمِ زبان – به طورِ اعم و مطلق – نيز در هم ريزد و كار به جائي رسد كه نه متوليانِ اصليِ زبان ، بلكه هر دلقكي " واژه " به سازد و جامعه يِ ضعيف و فاسد را ، در پائين ترين سطوحِ فرهنگيِ خويش نمايندگي كند و هيچ چيزي به جايِ خودش نباشد و هيچ كسي ، كارِ خود را نكند و ... خير . عزيزِ من " شعر " حاصل و روايتِ " شعور " است و تا كسي به " شعور " و شناخت نسبت به هستي و انسان ، دست پيدا نكند و سرگشته يِ زيبائي و نيكي ، در نهادِ بشري نباشد و بي تابِ ديوارها و ناداني ها و ناتواني ها و ناروائي ها نگردد و زنهار و هشدار و فريادش در نيايد و خلاصه اين كه در فرهنگِ " رنج انديشِ شرق " تا آدمي " رنج " را نيازموده باشد و آن را با تمامِ وجود لمس نكند ، شعر گفتنش ياوه اي بيش نخواهد بود و تنها ممكن است در بينِ مردماني ناتوان تر و نا آگاه تر از خودش ، كم و بيش پسندي را جلب كند . " شعور " بزرگ ترين مرزِ " شعر " و " نظم " است . يعني هركس كه زندگي و انسان و هستي را نشناخته باشد و همواره به آن ها نينديشد و سرگشته يِ " زيبائي " در آفرينش و انسان نباشد " شاعر " نيست و آن چه را كه چنين فردي ، اعمِ از كلاسيك و نو ، غزل و قصيده و ترجيع و تركيب ، سياه و سفيد و آبي و بنفش بگويد " شعر " نيست ، بلكه – حد اكثر – نوعي " نظم " خواهد بود ، حتا اگر گوينده اش " شيخِ اجل " يا " خواجه يِ رندان " يا ديگري و ديگران باشند . و باز به عبارتي ديگر : كسي كه مجموعه اي از پيش فرض هايِ ثابت و تعريف هايِ كلي را از هستي و انسان ، به عنوانِ شناختِ خويش برگزيده و تنها از دريچه يِ تصديق و تسليم به همان پيش فرض ها و جزم انديشي ها – حتا بدونِ تحقيق و آگاهي از همان پيش داده ها ، بلكه تنها از طريقِ پذيرش و باور و تقليد – به جهان و انسان مي نگرد و همه چيز را از ديدگاه و نگاهِ " عقلِ كل " مي آموزد و از " خير و شري " تعيين شده پيروي مي كند ، چشم بسته آفرينش و حيات را مي پذيرد و طبعا خود عنصرِ " فهم " را از زندگيِ خويش كنار نهاده و آن را انكار مي كند ، چگونه مي تواند – چنين فردي - ادعايِ " شعر " گفتن و هنر داشته باشد ؟ يا پيرامونِ شعر ، به داوري و تأمل بنشيند ؟ سروده هايِ خواب گردان و كساني كه در هاله اي از ابهام و ايهامِ ذهني قرار دارند ، خيلي كه تخصصي و به هنجار باشد و هر چند از مقولاتِ روشن فكرانه سخن به گويد و بخواهد ماسكي از هنر را ، بر كارهايِ خود بگذارد – حد اكثر – " نظم " خواهد بود و نه " شعر " زيرا كه " شعر " جوهرِ " شعور " و آگاهي است و با انكار و ترديد و جست و جو و شناخت ، همواره درگير است و با " نظم " دارايِ تعريفِ مشتركي نيست . و چنين است كه خروارها متونِ كهنِ " نظمِ كلاسيكِ فارسي " و بسياري از آثارِ " نظمِ معاصر " از اطلاقِ واژه يِ " شعر " خارج مي شوند ، هرچند كه نام هايِ بزرگي را بر خويش داشته باشند و مخاطبانِ بسياري را نيز در طولِ سال ها و سده ها برايِ خود حفظ كرده باشند و برايِ همان مخاطبان هم " مفيد " و طرب انگيز و زيبا باشند . اگر مي بينيم كه فلان شعر و شاعر ، چندين قرن در اين كشور مقبوليت داشته و هنوز هم دارد ، اين موضوع دليل بر برتريِ آن اشعارنيست ، بلكه مي تواند سنگ شدنِ زبان و فرهنگِ جامعه ، چنين پسندِ دراز مدتي را تدارك ببيند . ماندگاري بسياري از اشعار و شاعران ، و حتا بسياري از " غزلياتِ فارسي " نبايد ما را به اشتباه بيندازد و گمان كنيم كه آن اشعار و شاعران ، خيلي بزرگ و قوي و قدرتمند بوده اند ، بلكه مي تواند اين وضعيت در اثرِ ضعف و فساد و ايستائيِ جامعه و زبان و سنگ شدنِ فرهنگ و ذهنيت هايِ مردمان ، به وجود آمده و حاصل شده باشد . اما اگر " شعر " را به همان معنايِ مصطلحِ عموم در نظر به گيريم ، آري " مرده است ، يا در حالِ مرگ " زيرا كه اكنون تماميِ پديده ها و ساختارهايِ سنتيِ جامعه و نيز " زبانِ فارسي " به عنوانِ ظرفِ انديشه ي فارسي زبانان و كلِ اين " رسم الخط " و حتا زيربناهايِ هويتي ، در حالِ پوست انداختن و دگرگوني است . پس بايد كه " شعر " نيز به آن معاني و تعاريفِ كهن و ديروزي – اعمِ از كلاسيك و معاصر – از اين بحران بگذرد و معنا و تعريفي ديگر و تازه تر داشته باشد . اما اگر " شعر " را حاصلِ " شعور " بدانيم ، خواهيم ديد كه حتا با رفتنِ زبانِ فارسي ، از بين نمي رود و نخواهد رفت . زيرا " زبان " ابزارِ بيانِ شعر است ، حالا چه اين زبان و چه زبان هايِ ديگر . به هر حال شاعر نيز با زبانِ جامعه و مخاطبانش سخن مي گويد ، آن زبان هر زباني كه باشد ، تفاوتي نخواهد كرد .
ادامه دارد
# posted by محمدرضا زجاجی @ ۵:۰۸ بعدازظهر 0 comments
دولت ها جز به منظور و در مسير از بين بردن خويش و ايجاد آگاهي و اخلاقِ خودگردانيِ عمومي در آحاد مردم ، مشروعيت حضور ندارند و جامعه يِ برتر انساني ، مجموعه ي آگاه و شادكام و خودگرداني است كه بي نياز از هر پاداش و مجازاتي، بينِ كاميابي خود و ديگران جمع كرده و آگاهانه و فطرتا، به نيكي ها وفادار و پاي بند باشد .
ناداني تنها و بزرگ ترين ميراثِ گذشته گاني است که همواره خود را روايتِ منحصر هستي مي شمردند .
" دانائي " زيستن در نشئه ي وصف ناپذيري است که غرور بودن و آفريدن و " بي نيازي " را مي آموزد و هر آن چه « رنج » را به هيچ مي شمرد .
آن كه از حجاب در نگذشته زيبايي را نشناخته است .
درود بر هنگامه اي كه پرده ها فرو افتند . رنگ و بوي زشتي را ، چگونه روي
به گردانيم ؟
بزرگي را كه مي گفت : « درد انسان متعالي ، تنهايي
و عشق است » گفتم : آن كه در عشق ناتوان باشد ، محكوم و بايسته ي
تنهايي است .
عشق ورزيدن ، آزادي ِ دو تن در خواستن و دوست
داشتنِ يكديگر ، نخستين اصلِ شاد زيستن است و زندگي هيچ اصالتي- جز
خويش- را بر نمي تابد .
بت پرستيدن و بت شكستن و بت ساختن و بت شدن و خود
شكستن ، تمام « بت » است و بت سازي ... چه آسوده و زيباست آن كه آفرينش را
، چنان كه هست مي بيند و در مي يابد و چندان تواناست كه از هر بتي بي نياز
است . تنها انسان ناتوان ، توانايي را بتِ خويش مي سازد . انسانِ
توانا كمبودي نمي بيند و نمي شناسد . او هر چه را بخواهد به دست مي آورد و
بر هرچه بينديشد تواناست و نيازي به تكيه گاه ندارد . تنها پيران و
بيمارانِ ناتوان هستند كه به ديوارها تكيه مي كنند .
آرزو ، اميد و آينده ، واژه گانِ مجعولِ ناتواني است
. هنگامي كه ناكاميِ خويش را ، فردايي مي سازيم ، هم امروز را نهاده ايم .
اگر درلحظه زندگي كنيم ، چيزي را فرو نگذاشته و همواره خواهيم زيست .
آن چه به شمار مي آيد تنها حال است و تاريخ
ابزار و دانشِ مورخ - و نه ظرفِ زندگي- است . « زندگي » ظــرفِ اكنون است
، و آينده وجود ندارد . آن چه قابلِ لمس و شهود است ، لحظه هايند و اكنون
نه گذشته و نه فردا .
هنگامي كه پرده ها هم چنان فرو افتاده و ديده ها بسته
است ، چشمان و زبان هاي گشاده ، كدامين نگاه و مخاطب را خواهند يافت ؟
خفته گان و مرده گان ازجنسِ سخن نيستند .
آن كه به انتظارِ نيكي منفعل مي نشيند ، تنها -
آن را - انكار مي كند . درحالي كه كمالِ مطلوب ، انكار نيكي و جست و جوي
ِزيبايي است . انكار همواره راهي به جست و جو و تصديق رها ساختنِ موضوع
و چشم بستن برحقيقت است . آدمي چيزي را باور مي كند كه از اثباتِ آن نا
توان باشد . آگاهي و فهم ، از مقوله ي تفسير و تبيين و تحليل است و با
واژه و انديشه سر و كار دارد . اما باور ازمقوله ي تقليد و پذيرش
و ناداني است .
سخن گفتن از روشنايي درتاريكي و سياهيِ شب ، گام زدن
درخواب است و چيزي از جنسِ كابوس .
حقيقت از جنسِ فهم و شناخت و از بيان و واژه بي نياز
است . آن حقيقتي كه نيازمند توضيح و اثبات و توجيه باشد ، چيزي ازجنسِ
تاريكي به همراه دارد و همواره مكرانديش و توجيه گر ، باقي خواهد ماند .
انسان تنها حقيقتِ موجود و تنها تحليل گر هستي است و اگر روزي آزاد زيسته
و آزادي را شناخته است ، دوباره نيز آزاد خواهد زيست و آزاد خواهد بود
. ( حتا اگر ناچار شود دوباره به جنگل باز گردد ) .
کسي که نتواند انسان و خِرد را باور کند ، شايسته ي زندگي – به ويژه در فردا و فرداها – نخواهد بود .
هنگامي كه پرده ها فرو افتند ، به ناگاه درخواهيم
يافت كه تمام در بندِ شكل و پوسته بوده ايم ، نه مغز و محتوا .
با همان شتابي كه روز بر شب چيره مي شود ، به ناگاه
درخواهيم يافت كه « هيچ » نبوده ايم ، غَره به تاريكي و نعره زنان در سياهي
.
عارفان و صوفيانِ ما ، بيش از آن كه بيان كننده ي رمز
گون حقيقت باشند ، خود حجابِ آن بوده اند .
بندگي و زنجيري كه ناداني بر دست و پايِ انسان مي
گذارد ، در همان حالي كه به سستي پوسيده ترين نخ ها ست ، ستبرترين و محكم
ترين و ديرپاترين زنجيرهاي پولادين را ، برشخصيتِِ « انسان » استوار مي
سازد و جز به بهاي نيستي و مرگ گسسته نمي شود و بر نمي خيزد .
اگر به معناي واژه ها - در امروزِ جامعه - نگاهي با
تأمل داشته باشيم ، به خوبي و به زودي در خواهيم يافت كه چه تحولي در حالِ
وقوع است . هر كسي كه اهل تأمل و دقت و قادر به تحليل باشد ، به خوبي تهي
شدنِ واژگانِ فارسي را ، از معنايِ معهود و مرسوم و منظورِ خويش- در اكنونِ
جامعه - در خواهد يافت و به پوچي الفاظي كه بام تا شام ، موردِ استفاده ي«
خاص » و « عام » است ، خواهد خنديد .
آن چه از آسمان مي آيد زميني است و هر زميني ،
حاصلِ خويش را بَر مي دهد . خوشا سرزمين هاي سر سبز ، بارور و شكوفا . خوشا
بي كراني ها ، بزرگي ها و بلنداي نگاهِ فرزانه گان و خوشا « انسان » و
زندگي زميني او .
آدميان چگونه مي توانند راجع به چيزي كه هرگز نديده ،
لمس نكرده و آن را نشناخته اند ، اين گونه با قطع و يقين سخن به گويند ؟
انگار قلويِ ايشان است و خود زادنش را گواه بوده اند . تنها احمقان و
ناآگاهان مي توانند - با چنان قطعيتي- سخن به گويند .
فيلسوفان و متكلمانِ ايراني ، هنگامي كه پرده هاي
آويخته را ديده اند ، در رسيدن و دريدنِ آن ها كوشش كرده اند و به هنگام -
نيز- برآشفته از غوغاي عوام و نادرستي ها ، روي پوشيده اند . خوشا آن كه
كلامي از ايشان شنيده باشد . اما چه بسياري از آن ها كه در همان گام هاي
نخست و ميانه ، كوري و ناتواني خويش را ، در زنگار كلماتِ فريبنده نهفته اند
و همواره ناداني خود را ، در هياهوي پيروان و دشنه هاي تعصب ، پنهان ساخته
اند . كوچكي هم ايشان بود كه انسان را ، به « رَحم » برانگيخت .
در شگفتم از آن كه : چگونه اهلِ سخن از خداي خويش
مي خواهند ، تا آبرويِ ايشان را حفظ كند ؟ و مردمان نيز ، براين دعا آمين
مي گويند . آيا لحظه اي نمي انديشند كه اين دعا ، بهترين گواه بر
دو شخصيتي بودن ايشان ، پليدي باطن و فريبنده گي ظاهر و درخواست شركتِ
خداوند در مكر و ظاهر آرايي و عدم افشاي زشتي هاي دروني و شخصيتي ايشان
است ؟
زيستن با دو شخصيت ـ يا چند تا ؟ـ تنها بايسته ي آدمك
هاي كوچك و زبون - يا مستأصل- است .
آدمك ها زشتي و پليدي را حيواني مي پندارند و نيكي
را روح خدا در كالبدِ آدمي مي نامند . اما من هيچ حيواني را نيافته
ام كه بتواند چيزي را ، در خويش بيآرايد و پنهان سازد و اين تنها آدميانند
كه از روح خدا كمك مي گيرند ، تا زشتي و عفونتِ خويش را پنهان
سازند .
حيوان با « غرايزِ » خويش مي زِيد ، اما آدمك ها از «
غرايزِ » خود شرم دارند و همواره آن ها را ، در لايه هايي از نيرنگ و ريا
مي آرايند . گويا از زيستنِ خويش شرمگين و پشيمانند...
زندگي با « غريزه » گناهي است نابخشودني بر « انسان »
و چنين آدمياني ، بايد كه برخويشتن به گريند ...
گيتي را زندان دانستن- يا زندان ساختن - بايسته ي مرگ
انديشانِ شب روي است كه از زندگي و
انسان انتقام مي طلبند . و چه خوش فرموده است :
اما اين كه او از ساخته هاي خويش انتقام مي گيرد ، گناهي به ضدِ « خوش
ذوقي » است .
(نيچه)
مي گويند :
" خداوند بهترينِ مكر كنندگان است " اما قادرِ مطلق را ، چه نيازي
به مكر است ؟ و مگر اراده يِ او را عينِ فعل نمي دانيد ؟ آن كه چون مي گويد
: بشو مي شود ، چگونه دام مي گسترد ؟ آيا هنگامِ آن نرسيده است كه واژه
ها را دوباره معنا كنيم ؟ ؟
ميراثِ گذشته گان ناداني و فريب است . دانايان را در
اين مرزبوم اندك و تنها - يا بر دار - توان ديد .
آن كه بي مستي،ادعاي خدا كند : مست است يا دروغ
گو ، يا كه از خدا هيچ نمي داند ...
ميوه ي "
جاودانه گي "و شناختِ هستي كه انسان را به
جرم خوردن از آن ، گناه كارِ ابدي دانسته و از بهشتِ خويش اخراج مي كنند ،
اكنون در برابر آدمي رخ نموده است ... و خوشا معرفت هاي ربوده شده از
خدايان . خوشا زندگي . خوشا انسان . فراخناي انديشه بر انسان مبارك
باد ...
هيچ حقيقت واحدي جز زندگي زميني انسان وجود ندارد .
منِ انديشه گر ، ضرورتِ فرداست
ستم تباه كننده ي هستي است .
چرا بودن ، در فردا بودن است .
هميشه زيباترين تجربه هاي امروز ، فردا را ساخته اند .
خويشتن را
تقدير فردا بشناسيد تا در امروز
زندگي كنيد .
زندگي كردن در امروز ، درك فرداست .
خود انديشي ، آفريننده گي است .
بخشنده گي ، غرور بودن است .
با خود زيستن ، آموختن بي نيازي و آفريدنِ خويش است
.
انكار و ترديد ، بزرگ ترين آفريننده گي هاست .
خانواده و زناشويي ، يادگار ادوار كودكي و نادانيِ آدميان
پيشين است ولي « عشق » پديده ي آگاهي و شناخت و حاصل دوست داشتن ، خواستن و
شاد بودنِ بالغان و فرهيخته گان است . عشق زندگي مي سازد و بي كراني ها را مي
طلبد ، اما خانواده و زناشويي حاصلي از نفرت ، تجاوز ، اجبار و عادت را در پي
خواهد داشت و كودكاني بيمار و ناتوان را ، به ميراث خواهد گذاشت . در عشق چيزي
از جنون است و در زناشويي معنايي از سكون .
واژه ها تا چه هنگام معناي خويش را بر نخواهند تافت ؟
و كلمات كي پرده خواهند افكند ؟
آن كه نمي تواند در تنهائي با خويش باشد ، محكوم به مرگ
است .
شناختن زيبايي ، اجبار هستي است .
ديشب جنازه ي اندرز را به گورستان مي بردم .
اشتران مي گريستند و گورهايِ منتظر فرياد مي كردند . هنـگامي كـه پوستين
كهنه ي پدران خويش را به خاك مي سپردم ، تنها هم ايشان را ازخانه
ساختن در هجوم سيل و توفان - بر گسل هاي آشكار- سرزنش مي كردم . فردايِ آن
شب ، برادران و خواهرانم با اكثريت قاطع ، به برج سازي در باغچه هاي خانه ي
پدري رأي دادند . اكنون استخوان هاي لهيده ام - از عفونت گنداب ها - تمامي
زندگي هاي نهاده را مي گريد .
تعريف هايِ جـزمـي و ايستـا از « آفرينش » همواره محكوم به
نزديك ترين و قطعي ترين مرگ ها هستند .
انساني كه مرزها را مي شكند ايستايي را بر نمي تابد
و توانِ كشف و شناخت زيبايي را دارد و چنين است كه همواره در حال شدن و
بودن و دريافتن و گذشتن ، هيچ جزم و يقين ابدي را بر نخواهد تافت .
هيچ گاه « آفريدن » به معناي شناختِ « آفرينش » نبوده
است . اما همواره كساني لذت آفريننده گي را مي چشند كه اصالت « زندگي » را
، دريافته باشند .
شناخت زندگي و انسان اجبار و
ضرورتِ زيستن در اكنون است .
كسي كه به بيداد تن مي دهد ، خود زندگي را انكار
كرده است .
شناختن هستي و انسان ، تنها روش ممكن براي زندگيِ
كاميابِ انساني ، اما هرگز الزامِ همگاني نيست .
همواره جعلي ترين و خطرناك ترين تعريف ها از «
آفرينش » و انسان ، جزمي ترينِ آن ها بوده اند و هستند .
كسي كه مي گويد : " اين و نه هيچ چيز ديگر " بزرگ
ترين مانع رشد بوده و نارواترين و فريب آميزترين نگاه ها را - تنها با هدف
حاكميت بر ديگران - ارائه خواهد كرد .
تا انسان و زندگي وجود دارد ، هيچ شناخت و تعريفي از
هستي نمي تواند « كلام آخر » باشد ـ و دقيقا به همين دليل ـ هيچ شناختي نمي
تواند و نبايد ادعاي جاودانگي داشته باشد . اين است كه هر گونه "جزم انديشي
"محكوم به ايستايي و بطلان بوده وآبشخوري جز فريب و سلطه و ناداني ندارد .
براي هميشه بودن ، شايسته تر و گريز ناپذيرتر از
تعريفي سازنده ، ويران گر ، خود انكار و خود آفرين و همواره در حالِ
دگرگوني وجود ندارد .
كساني كه بتوانند زندگي و انسان را براساس شناختي
خود باور و خود انكار تعريف كنند و لحظه هايِ در حال گرديدن و شدن را در آن
بشناسند ، همواره آفريننده ترين انسان ها هستند .
هرچه به اوج نزديكتر شويم ، حضيض را بهترخواهيم ديد
. اما برايِ بهتر ديدن بايستي همواره چشماني نافذ ، نگاهي شكافنده و شكوفا
داشت و قدرت خلق و انكار هر فضيلتي را آموخت و تجربه كرد .
آن چه خود را تنها روايتِ آفرينش و سخنِ آخر مي داند
و برايِ انسان ها « نيك و بد » را تعريف و تعيين مي كند ، نوع و ريشه اي از
نيرنگ را در خويش پرورده و هم - درآغاز- دانائي و خِرد را ، بر مسلخ «
غريزه » قربان خواهد كرد .
هيچ گاه و هرگز هيچ حقيقتِ منحصري وجود نداشته و
نمي تواند وجود داشته باشد ، زيرا همواره حقيقت ها هستند و زيبائي و
زيبايان ، كه پي در پي به انكارِ خويش و آفريدن و تعريفِ روايت هايِ تازه و
ديگرگون - از هستي - برمي خيزند .
كثرت و گوناگوني و دگرگوني ، شدن و بودن و آفريدن
، همواره بستر گريزناپذيرِ آفرينش و زندگي است .
زيبايي درآفرينندگي است كه معنا و تعريف مي شود و
خلاقيت همواره نياز هستي و استمرارِ زندگي بوده است ، پيش از آن كه هيچ
خدايي برآن فرمان راند .
بگوئيد نيستم ، تا باشيد .
هنگامي كه بتوانيم « تنها » زندگي كنيم « آفريدن »
را خواهيم آموخت .
بگذاريد كودكان سخن به گويند ، خواهيد ديد كه مامِ
طبيعت ـ اين زيبايِِ فريبنده و خشمگين ـ از شما مي گويد ...
اخلاق نابودي است كه بودن را مي آموزد . اما تا
نباشي چگونه مي تواني بودن را ـ حتا با قدرت بر انهدام زندگي ـ بيازمايي؟
چگونه ؟
تا از همه چيز در نگذريم ، هيچ به كف نخواهيم آورد .
اما چون از خويش تن گذشتيم ، در لحظه خواهيم زاد .
ستم گري تنها آن نيست كه ديگران را قرباني كنيم .
بيداد آن است كه انسان « خويش » را رها كند و به ناروائي تن بسپارد .
برايِ دادگري ، هميشه بايد از بيداد گذشت .
بي شناختِ هستي و انسان ، چگونه مي توان آن را
تعريف و نقد كرد ؟؟ اما شناخت زندگي همواره الزام و ضرورت همگاني نبوده و
نخواهد بود .
بسياري از فيلسوفان و فرهيخته گان ، ياوه هاي بسيار
گفته اند ، اما همواره براي درگذشتن از ياوه هاي بسيار ، در آغاز بايد
روايات و تجربه هاي گوناگون را شناخت ، تا قادر به نقد و داوري آن ها گرديد
... بنابر اين گردونه يِ دريافت هايي كه هر روز خود را انكار مي كنند و
همواره درحال دگرگوني و حركت و تازه گي هستند ، گريزناپذيرترين پديده ي
حيات انساني ـ و نه غريزي ـ است ...
امروزه هنگامي كه انديشه ها و افسانه هايِ اهلِ باور را مي خوانم و در آن تامل مي كنم ، در شگفت مي شوم كه چگونه روزي همين افسانه هايِ گاه يا بيشتر زشت و مصنوعي و تقلبي و كپي برابرِ اصل را ، مي خوانديم و به آن دل مي داديم و آن قصه ها را باور مي كرديم ؟ چگونه است كه بزرگان ما نيز چيزي از حقيقتِ خويش و جهان را درك نكرده بودند ؟
چه عمقِ جهل و ناد اني و بيماري بايد جامعه اي را فرا گرفته باشد كه قرن ها و نسل ها مردماني با ادعاي ِ فرهيخته گي ، خود و جامعه و جهان را توجيه كنند و گول به زنند و گول بخورند ؟ آخر چگونه ممكن است ، هزاران سال بگذرد و دانشمندان و فيلسوفانِ قوم و ملتي نتوانند " حقيقت " را دريابند ؟ يا اگر تك آدم هايي چيزي را دريافته اند ، نتوانند – يا اجازه نداشته باشند - آن را برايِ ديگراني كه تحتِ حاكميتِ فكري و فرهنگيِ ايشان قرار دارند ، بيان كنند و توضيح دهند ؟
همواره بر پهن دشتي كه از آنِ گوناگوني ها و بزرگي
هاست ، درود مي فرستم .
هنگامي كه در كودكي از روستايِ پدرانم - به بهايِ
بي خانماني و رنجي دراز - مي گريختم ، هرگز گمان نمي بردم كه كوچكيِ دامنه
يِ زندگي و نگاه ، چگونه فضيلت هايِ انساني را ، در خويش دفن مي سازد و خود
به جعل فضيلتِ توجيه گري هم چون « قناعت » بر مي خيزد .
چگونه است كه شادكاميِ امروز را انكار و دريغ مي
كنيم ، اما هم آن را وعده به فرد ا مي دهيم ؟
انسان تنهاست و « تنها » خواهد ماند ، مگر آن كه
عشق را بشناسد و خويش تن را بيابد .
نگاهي كه اكثريت را محكوم و عوام و پيرو مي خواهد ،
هرگز نمي تواند آزادي و آگاهي را برتابد و همواره با نيرنگ و دروغ آميخته
خواهد ماند .
آيا انسان را هم زادي است ؟ پس چگونه تنهايي و
ناتواني خويش را ، خداوندي بر مي آورد « يگانه » چون خويش و تهي از ناتواني
و همانندي و مرگ ؟
هنگامي كه بزرگ ترين « بت » ها مي شكنند ، چه زود به
كوچكي و پوچيِ تمامي پديده ها و ساختارهايِ فرودست پي مي بريم ، گويا هرگز
هيچ بت و برگزيده اي و هيچ بند و كراني ، وجود نداشته است .
